هم‌نشینی خوشنویسی و معماری در آثار محمدرضا عموزاد در نمایشگاه «شکوه محقق، طراوت ریحان» به نمایش گذاشته شد.

مولود زندی‌نژاد- هنگامی که به بازدید از نمایشگاه خوشنویسی «شکوه محقق، طراوت ریحان» که چندی است در موزه هنرهای معاصر فلسطین برپاست، می‌روید، تصورتان این است که با نمایشگاهی کلاسیک و تابلوهای خوشنویسی مواجه می‌شوید که با خط محقق و ریحان تحریر شده‌اند، اما در میانه آثار به چند تابلوی پی‌درپی که نمایی گرافیکی و خاص دارند، بر می‌خورید که توجه شما را به خود جلب می‌کند. این چند تابلو متعلق به محمدرضا عموزاد است که سال‌هاست از عنصر خط در آثار حجم و نقاشی خود استفاده کرده و آثاری نو و چشم‌نواز پدید آورده است.

با این هنرمند گپ و گفتی در حاشیه برگزاری نمایشگاه داشتیم تا توضیح بیشتری در رابطه با این آثار بشنویم.

لطفا درباره این چند تابلو توضیح دهید

این چند اثر در واقع کتیبه‌هایی است که حاصل سفارشی برای احداث بنای یادبود مقبره حجت‌السلام والمسلمین محمدحسین بهجتی اردکانی، شاعر و امام جمعه اردکان، است که به خط محقق اجرا و در حال حاضر کار به‌اتمام رسیده است. ابتدا که این کار به من سفارش داده شد، تمایلی به انجام آن نداشتم به این دلیل که در آثار معماری، رد پای هنرمند در تاریخ برجای می‌ماند، و با توجه به طرح بنا، مشخص بود که با چالش‌های بسیاری همراه است. اما در جلسات متعددی که با معمار پروژه داشتیم کار را پذیرفتم.

این بنا چگونه طراحی شده بود که اجرای آن با چالش مواجه می‌شد؟

بناهای مقبره‌ای و یادبود بعد از دوره پهلوی اول و دوم به ندرت اجرا شده‌اند. این بنا به سفارش خانواده استاد بهجتی توسط دفتر مهندسی 3551 طراحی شد و دارای دو گنبد معکوس و 14 ستون مجزاست که به‌صورت پلکانی از یکدیگر جدا شده‌اند. قرار شد که برای نماهای داخلی و خارجی گنبدها، طراحی خوشنویسی را به انجام برسانم. طراحی خوشنویسی باید به‌نحوی اجرا می‌شد که در فضاهای تقسیم‌بندی شده از زیر گنبد به خوبی دیده شود. اولین موردی که به نظرم رسید اینکه اردکان شهری کویری است و شب کویر پر ستاره است. استاد بهجتی با تخلص «شفق» اشعارشان را می‌سرودند که به معنای غروب و گرفتگی آسمان به شکل بیضی است. ما به این دو عنصر ستاره‌ و گنبد فکر کردیم و در تقسیم‌بندی‌هایی که در طرح معماری بود به فرمی به  شکل تصویر زیر رسیدیم. 

چرا از خط محقق استفاده کردید؟

در طرح‌ها و اتودهای اولیه از خط ثلث استفاده کردم، چون بناهای مقبره‌ای که با تم مذهبی ساخته شده‌اند، از خط ثلث بهره می‌بردند و اتودهایی اولیه با خط ثلث مورد پذیرش قرار گرفت. اما بعد از پذیرش طرح، از مجری زمان خواستم تا به دنبال خطی بگردم که ریشه و لهجه ایرانی داشته باشد. مثلا ما ثلث عربی، ترکی و ایرانی داریم. بعد از پژوهش‌هایی که در این حوزه انجام دادم، به آثار رضا عباسی و غلامرضا میرزا اصفهانی توجه کردم و رفته رفته از خط نستعلیق به خط محقق رسیدم و تصمیم گرفتم تا از خط «محقق» که دارای ریشه ایرانیست و خطی است که از صلابت و استواری خاصی برخوردار است، استفاده کنم.

عامل دیگری که موجب شد تا من از خط محقق استفاده کنم، اصطلاحی در خوشنویسی است که «نسبت سطح و دور» نام دارد؛ اینکه تا چه اندازه خطوط صاف و تا چه حد منحنی هستند. این بنا از سطح تا سقف دارای 3 بخش بود که یک قسمت سطح صاف و دو بخش دور است. خط محقق در تناسبات نسبت سطح به دورش، دو به یک است و این امر قابلیتی را برای اجرای طرح ایجاد می‌کرد.

با چه چالش‌هایی مواجه بودید؟

بهترین نمونه خط محقق، قرآن بایسنقری است که به خط غیاث‌الدین بایسنغر میرزا از شاهزادگان تیموری به رشته تحریر درآمده، باید آن را پیدا می‌کردم. ابتدا آیات انتخاب شدند و سپس از آن عکسبرداری و اسکن شد تا نمونه خط و کلماتی که بر اساس آن طرح اجرا شود، را به درستی اجرا کنیم.

بزرگترین چالش ما در اجرای کار بود. همانطور که گفته شد، این طرح دارای دو گنبد معکوس است که اصطلاحا یکی مثبت و دیگری منفی است. یکی از گنبدها از بخش بیرونی نمای ساختمان به رنگ فیروزه‌ای و دیگری آجری به رنگ گلبهی است و از داخل رنگ‌ها معکوس است.

مهندس امیر عباسلو کار طراحی را انجام داد و مهدی قدیمی نیز اجرای رنگ لعاب را برعهده داشت. ابتدا کار رنگ لعاب فیروزه‌ای مهم بود که پس از تست‌های متعدد، رنگ مورد نظر انتخاب شد. طول هر آجر 26 سانتیمتر و عرض آن 7 سانتیمتر بود که زمانی که به بخش منحنی می‌رسید، اجرای کار بسیار سخت می‌شد و باید محاسبات به‌صورت دقیقی انجام می‌شد که کار در انتها به درستی در بیاید.

چرا با اینکه خط محقق و ریحان ریشه ایرانی داشتند، به تدریج از هنر خوشنویسی فاصله گرفتند؟

خط«محقق» به دلیل سختی در نگارش عرصه بازیگری خود را به «ثلث» داد و خط «نسخ» هم جایگزین «ریحان» شد. در آموزشگاه‌ها نیز خط نستعلیق و ثلث ارجحیت داشت و به این ترتیب این خطوط متاسفانه در مرور زمان کمرنگ شدند. این نمایشگاه فرصتی است که به احیا و تداوم این خطوط ایرانی بیشتر توجه کنیم.

این نمایشگاه تا پایان روز 12 خرداد فرصت بازدید دارد.