مقاله پیش رو حاصل پژوهش امیرحسین مقتدایی، دانشجوی کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران در دانشگاه تهران است که در پاییز 1401 در سومین شماره از دوره هفتم نشریه گلستان هنر فرهنگستان هنر منتشر شده است و به مناسبت ایام سوگواری بر حضرت اباعبدالله(ع) بازنشر می‌شود.

کتیبه‌ها در تاریخ خوشنویسی ایران جایگاهی ویژه‌ دارند. از دورهٔ صفویه به بعد، علاوه بر آیات قرآن، ادعیه و اشعار مذهبی شیعه نیز بارها کتیبه‌نویسی شده‌اند. در این میان، ترکیب‌بند عاشورایی محتشم کاشانی جایگاه منحصربه‌فردی دارد، چه آنکه به‌فاصلهٔ اندکی پس از مرگ شاعر شاهد کتیبه‌نویسی آن در مناطق مختلف هستیم. در دورۀ قاجار و با ظهور خوشنویسانی چون میرزا غلامرضا و شاگردانش چون میرزاعمو و دیگران، کتیبه‌نویسی به شکوه و اوج خود رسید و آثار ارزشمندی در این حوزه خلق شد. از جملهٔ این آثار کتیبهٔ پارچه‌ای محتشم کاشانی متعلق به دورۀ مظفرالدین‌شاه قاجار است. این اثر در حدود ده متر طول داشته و حاشیۀ آن را گل‌های رنگ‌آمیزی‌شده فراگرفته‌اند. احتمالاتی مبنی بر انتساب اثر به میرزاعمو وجود دارد، اما طرز خوشنویسی آن متفاوت از میرزاعموست. با ‌وجود این، کیفیت و اصول حاکم بر شیوۀ خوشنویسی اثر این احتمال را تقویت می‌کند که کاتبْ یکی از شاگردان و تأثیرپذیرفتگان میرزاغلامرضا باشد. کتیبه‌های پارچه‌ای کاربرد بسیاری در طول تاریخ داشته‌اند، اما از آنجا که در معرض آسیب بوده‌اند تعداد کمی از آن‌ها باقی مانده است. از این جهت، کتیبهٔ محتشم دورۀ مظفرالدین‌شاه هم به‌واسطهٔ کیفیت خط و هم از جنبهٔ فنی (اجرا بر پارچه‌) حائز اهمیت است.

متن کامل مقاله را اینجا بخوانید.