|
دو سال از درگذشت ناگهانی استاد حبیب الله صادقی می گذرد؛ هنرمند نقاشی که دل در گرو مردم، انقلاب و آرمان های اصیل آن داشت و از همکاران قدیمی روزنامه اطلاعات بود. این نوشتار مروری است بر زندگانی هنری و علمی او و بخشهایی از سخنانش و داوری دیگران درباره او. یادش گرامی باد.
همکار پرسابقه روزنامه اطلاعات، زنده یاد دکتر حبیب‌الله صادقی (۱۷ اردیبهشت ۱۳۳۶ ـ ۵ مرداد ۱۴۰۱) دو سال پیش در چنین ایامی از میان ما رفت. او هنرمندی مهربان، خوشرو، افتاده، پرکار و پراحساس بود و طی چهار دهه عضویت در تحریریه روزنامه اطلاعات، آثار هنری بسیاری خلق کرد که اکنون برخی از آنها در آرشیو مؤسسه اطلاعات به یادگار مانده است. اینک خلاصه زندگینامه هنری و علمی او:
لیسانس نقاشی (دانشگاه تهران)؛ فوق‌لیسانس نقاشی (دانشگاه تربیت مدرس)؛ دکتری پژوهش هنر (دانشگاه تربیت مدرس).
عضو پیوسته فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران
تدریس: عضو هیأت علمی دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه شاهد؛ مدرس دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران؛ تدریس در دانشکده هنر الزهرا و تربیت مدرس
طراح، گرافیست و کاریکاتوریست روزنامه اطلاعات؛ طراح ثابت اهل قلم
مدیر کل هنرهای تجسمی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛مدیر کل مرکز هنرهای تجسمی (چهار سال)؛ سرپرست موزه هنرهای معاصر (چهار سال).
عضویت در: انجمن صنفی روزنامه‌نگاران بین‌المللی، شورای عالی تمبر، شورای فرهنگ عمومی، کمیته هنر شورای عالی انقلاب فرهنگی،شورای انقلاب فرهنگی (گروه نماد و نشان)، شورای مجسمه‌سازی وزارت ارشاد اسلامی، هیأت داوری پوستر به مدت سه سال در وزارت ارشاد، هیأت انتخاب اولین دوسالانه نقاشی جهان اسلام.
دبیری: دبیر سه دوره دوسالانه نقاشی جهان اسلام؛ دبیر اولین دوسالانه گرافیک جهان اسلام؛ دو دوره داور بخش مواد تبلیغی جشنواره فجر؛ دبیر دو دوره طراحی و نقاشی دانشکده هنر معماری آزاد اسلامی؛ دبیر دو دوره طراحی و نقاشی دانشکده هنر دانشگاه تهران؛ دبیر یک دوره طراحی و نقاشی دانشگاه تربیت مدرس؛ دبیر نمایشگاه بهار ایرانی در موزه هنرهای معاصر؛ دبیر کتاب «همایش دوسالانة جهان اسلام» و ارائه مقاله در آن.
داوری: داور اولین دوسالانه طراحی ایران؛ داور پنجمین دوسالانه نقاشی ایران؛ داوری جشنواره جهانی سه‌سالانه فرانسه (دو دوره)؛ مسئول و داور کمیته جشنواره مطبوعات (دو دوره).
برنامه‌ریز ی: برنامه‌ریز و طراح و مدیر اجرایی نمایشگاه نقاشی زن ایرانی (ایران درودی در موزه معاصر)؛برنامه‌ریز و طراح برگزاری هنرمندان برجسته آلمانی کته کولوتیس و ارنست بارلاخ در سال 1387؛ اجرای تمامی طرحهای پیشنهادی دربارة برگزاری همة دوسالانه‌های تجسمی در دورة مدیریت گنجینه موزه هنرهای معاصر؛ معرفی گنجینه موزه هنرهای معاصر به جهان داورى نشانه و لوگوى فيلم محمد رسول الله (اثر مجيد مجيدى).
نمایشگاه: برپایی 10 نمایشگاه انفرادی و شرکت در 57 نمایشگاه جمعی در داخل و خارج از کشور؛ نمایشگاه نقاشی در نمایشگاه هنر ایران در چین با 40 اثر برگزیده و ورک شاپ طراحی و نقاشی؛ شرکت در نمایشگاه و برگزاری ورک‌شاپ طراحی و نقاشی در موزه هنرهای معاصر کویت؛ شرکت در نمایشگاه نقاشی گروهی در مراکش به همراه آیدین آغداشلو و مسعود عربشاهی؛ برگزاری ورک شاپ طراحی و نقاشی در نمایشگاه هنر ایران در کتابخانه ملی چین (پکن)؛نمایشگاه‌های برگزار شده وی را می‌توان بالغ بر 280 نمایشگاه داخلی و خارجی که در کشورهای مختلفی همچون ژاپن، آمریکا، لهستان، کانادا، انگلستان، فرانسه، آلمان، اتریش، ایتالیا، مراکش، مصر، اسپانیا، چین، کویت و هلند برگزار شده است؛
برگزیده: نفر برگزیده نمایشگاه نقاشی در فرانسه با موضوع مولانا؛ برگزیده مسابقات بین‌المللی هلند (سال 1373)؛نفر برگزیده چهار دوره دوسالانه نقاشی ایران در سالهای 1376، 1374، 1371 و 1368؛ نفر برگزیده سومین بینال نقاشی؛ نفر برگزیده مسابقات بین‌المللی هنرهای ظریفه ژاپن (سال 1371).
دیپلم افتخار: دیپلم افتخار 8 سال دفاع مقدس؛ نفر برگزیده نمایشگاه نقاشی در نیویورک با موضوع نماد موسیقی؛ نفر برگزیده به عنوان خادم قرآن کریم در دوره سیزدهم؛ دیپلم افتخار نمایشگاه بین‌المللی طراحی هلند (1373).
تألیفات: کتاب انقلاب سنگها؛ مجموعه طرح حبیب صادقی (حوزه هنری، 1364)؛ 12 جلد کتاب طراحی کاریکاتور، نقاشی و گرافیک (حوزه هنری، دفتر تبلیغات و انتشارات)؛ کتاب سایة طوبی (فرهنگستان هنر)؛ مقالة تجلی خیال در نگارگری ایرانی؛ نگارش مقالات متعدد در زمینه هنرهای تجسمی؛ مجلة پژوهشی گل جام (وزارت علوم)؛ مجموعه آثار نقاشی حوزه هنری؛ مقالة نقاشی قهوه‌خانه (مجلة ادبستان)؛ اساس آفرینش هنری در قرآن (روزنامه اطلاعات)؛ مجموعه طرح نگاهی دیگر (فدراسیون ورزش)؛ مجموعه جهان در مقابل استکبار حوزه هنری (به صورت طرح و مقاله)؛ مقالة هنر معاصر ایران (مجلۀ محجوبه)؛ انتشار مجموعه طرح و ارائه مقالات علمی و تخصصی در حوزه فرهنگ و هنر معاصر ایران و جهان؛ مصاحبه با شبکه NBC (خانم لاراسترالین) درباره گنجینه موزه هنرهای معاصر و اعلام برنامه‌های موزه درباره هنر معاصر ایران و جایگاه جهانی هنرمندان ایران در جهان؛ مصاحبه با روزنامه فیگارو فرانسه.
استاد راهنما:راهنمایی 60 پایان‌نامه کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های هنر تهران، الزهرا، شاهد و آزاد اسلامی؛ راهنما و مشاور 9 رساله دکتری در دانشگاه‌های هنر ایران؛ راهنما و مشاوره یک رساله دکتری در دانشگاه سوربن فرانسه.
متن زیر سخنان مرحوم صادقی است درباره هنر مقاومت.
هنر مقاومت، هنر سفارشی نیست
مقاومت به عنوان یک مفهوم در فرهنگ اجتماعی دنیا ریشه دارد. اتفاقاتی که در مبارزات ملی و میهنی در جهان مطرح می‌شده، زمینه‌هایی را برای هنرمندان به وجود آورده تا بر اساس آن، دستاوردهای سرزمینی و اقلیمی خود را در مقابل دشمن روایت کنند. آنها در آثار خود کوشیده‌اند مقاومتشان را برجسته سازند و ارزش‌هایی را که برایشان مهم است، مطرح کنند.
هنرمندان با طبع لطیفی که دارند، مفاهیم مرتبط با مقاومت را با زبان هنر بیان می‌کنند و آزادسازی مردم، آیین، کیش، فرهنگ و سرزمینشان را برابر قدرت‌های یکه‌تاز برجسته می‌سازند. نمونه باستانی‌اش در فرهنگ ایران، اسطوره آرش کمانگیر است؛ مردی که تمام وجود و توان و جانش را در زه کمان گذاشت و تیر را تا مرز توران پرتاب کرد.
هنر مقاومت در ایران پیشینه فرهنگی درازی دارد، گرچه در دوران انقلاب و دفاع مقدس برجستگی یافت. هنر مقامت، اتفاقی نیست که آن را تنها پس از انقلاب در فرهنگ مان جستجو کنیم، ما همواره قهرمانانی داشته‌ایم که اهل حکمت بوده اند و جایگاه رفیعی داشته‌اند. این قهرمانان یا درمبارزه کشته شده اند یا با حداقل امکانات، پیشقراول بوده اند. نمونه بارز و بسیار ارجمندش را در پیروزی انقلاب اسلامی و دوران دفاع مقدس مشاهده می‌کنیم که در آن، ۴۳ کشور به محوریت آمریکا و اسرائیل با ملتی می‌جنگند که پس از پیروزی انقلاب، هنوز نتوانسته بود پادگان‌هایش را سر و سامان بدهد!
یکی از تجلیات هنر مقاومت، حوزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی است و «جشنواره هنر مقاومت»، پنجره‌ای است برای روایت هنر اجتماعی در دنیا تا ما همراهان این معنا را در جهان شناسایی کنیم و ببینیم در هر گوشه از گیتی چه اتفاقی افتاده است؛ زیرا هنر مقاومت موضوعی جهانی است. همان طور که انقلاب ما یک انقلاب جهانی است و هر گوشة جهان مظلومی سیلی بخورد، ما در غمش شریک هستیم. در این جشنواره نیز می‌کوشیم راویان مظلومیت را در جهان همراهی کنیم.
هنر مقاومت، هنر شعاری و تبلیغاتی نیست،هنر حکومتی هم نیست، یک هنر اجتماعی و خویشتن‌فرماست. شکل‌گیری این هنر در ایران نیز همین امر را نشان می‌دهد؛ برای نمونه من در سال ۱۳۵۵ که دانشجوی سال اول دانشگاه هنر بودم، تابلو بزرگی کشیدم و در آن به «نبرد نور و تاریکی» پرداختم. در آن زمان نه تنها دولت حمایت نمی‌کرد، بلکه با آن مخالف هم بود. من در خلق این تابلو کاملا خویشتن‌فرما بودم. سایر هنرمندان نیز به همین شکل قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کارشان را آغاز کردند و در دوران پس از پیروزی انقلاب و دفاع مقدس، آن را ادامه دادند.
اگر ما هنر را به عنوان یک بیان مؤثر و هنرمند را به عنوان حقیقت‌جوی تعالی‌خواه در نظر بگیریم که به دنبال کشف رمز و راز و یافتن حقیقت و عدالت است، متوجه می‌شویم چنانچه هنرمند صفت خویشتن‌فرمایی را از دست بدهد و به هنرمند سفارشی تبدیل شود، قطعاً زمین می‌خورد و جشنواره را به محلی برای عرضه آثار شعاری و تبلیغاتی تبدیل می‌کند که کارش ترویج اندیشه دولتی است. در صورتی که باید استقلال هنرمند را تقویت کنیم. من که از ابتدا در جریان شکل‌گیری این جشنواره در «مرکز فرهنگی روایت فتح» و «انجمن تجسمی انقلاب و دفاع مقدس» بوده‌ام، می‌دانم که در این دو مرکز کسی به دنبال چنین مباحثی نیست. اینجا یک سازمان عریض و طویل نیست، چند هنرمند علاقه‌مند به این حوزه مشغول فعالیت هستند و می‌کوشند بدون شعار و رفتارهای هیجانی، کار علمی درستی انجام دهند.
هنرمندان انقلاب اندیشه مقاومت را در جهان دنبال می‌کنند و از کنار رنجها، غصه‌ها و قصه‌هایی که در دنیا رخ می‌می‌دهد، به سادگی نمی‌گذرند. محور‌ها و نشانه‌شناسی کتاب اول و دوم این مجموعه، از «آزادی خرمشهر» و «روز مقاومت» شکل و معنا گرفت، اما همراهان آن منطق که در دوران دفاع مقدس حضور داشتند، وقتی به خانه برگشتند، نرفتند زیر سایبان بنشینند و این معنا را فراموش کنند. آنها دغدغه آزادی بشر را داشتند و به دنبال تعالی خود و دنیا هستند.
«هنر مقاومت» در حوزه بین‌المللی به دنبال این است که راوی حقیقت‌جویی و حقیقت‌خواهی و دفاع از مظلوم در جهان باشد. این کار بی‌سابقه نیست؛ اما در نگاه تفاوت دارد. ما اگر به اکسپرسیونیسم در جریان جنگ جهانی اول و دوم بنگریم، آنجا با هنر منفعلی مواجه می شویم که چهره آدمهای درهم‌تنیده و سوخته را که مورد ظلم قرار گرفته‌اند، نشان می‌دهد. ما هنر منفعل نمی‌خواهیم، ما می‌گوییم نباید مثل اکسپرسیونیست‌ها عمل کنیم؛ یعنی اگر رنجها را نشان می‌دهیم، باید درمانش را هم نشان بدهیم. نقطه آغاز که اعلام جهانی کردیم، نقطه خوبی بود و بعداً شایسته‌تر و جدی‌تر هم عمل کردیم. اگر فشار‌ها، ترور‌ها و جنگ نرم علیه انقلاب و فرهنگ ما نبود، بهتر هم می‌توانستیم کار را دنبال کنیم.
این در حالی است که ما متوجه کمبودها در دستگاه فرهنگی خودمان هستیم و برخی کاستی‌ها نیز داریم؛ این کار بودجه و اعتبار نیاز دارد تا به آن در سطح ملی توجه شود. کار‌هایی که خلق می‌شود، نباید در انبار‌ها بماند، این آثار باید عرضه شوند. کسانی که وارد ایران می‌شوند، برای دیدن آثار مربوط به هنرمندان انقلاب اسلامی کجا باید بروند؟ آنچه هنر انقلاب ما را از هنر اجتماعی دنیا ممتاز می‌کند، این است که کار هنرمندان ما سفارشی نیست. در کشورهای کمونیستی و سوسیالیستی کار‌ها شعاری بود؛ اما در ایران این‌گونه نیست؛ هنرمند انقلاب، هنرمند مصلح و خویش‌فرماست. البته تجلیل از بزرگان چراغ راه آینده است و ضروری است.
در رثای سیمرغ تجلی
«در رثای سیمرغ تجلی» نام تابلویی است ۱۰۰ متری که بیانگر تاریخ دفاع مقدس و انقلاب است. این تابلو روایتی ۴۳ ساله از سالهای بعد از انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و همچنین رشادت‌های شهیدسلیمانی را در بر دارد. زمانی که حاج قاسم به مقام شهادت نائل شد، مجسمه هایی با کیفیت پایین ساخته و نصب شد که درخور مقام آن شهید نبود. من به دنبال کاری بودم که مقام سردار را حفظ کند و این قهرمان بزرگ را به نمایش بگذارد. حاج قاسم قهرمان بزرگ و تاریخ‌ساز ماست. او هم نسل دفاع مقدس را نمایندگی می‌کند و هم نماینده نجیب مردم ایران است؛ از این روی تصمیم گرفتم روایتی ۴۳ ساله از انقلاب اسلامی و آنچه بر مردم ایران گذشته است، به تصویر بکشم.
چون احساس دین می‌کردم، باید این کار را باشکوه انجام می‌دادم. روایت‌هایی که در این نقاشی به آنها پرداخته‌ام، به موضوعات انسانی و فرهنگ ایرانی اشاره دارد. این روایت‌ها را از آدمخواری دیو که برگرفته از تابلوی فرانسیس گویاست، شروع کرده‌ام و در ادامه به جریان استکبار آمریکا، کشتار سرخپوستان، نگاه نژادپرستانه صهیونیسم، جنگ رسانه‌ای پرداختم و سراغ رشادت‌های آرش کمانگیر، رستم و نبرد کاوه آهنگر و ضحاک، اشعار حماسی فردوسی،حمله کشورهای غربی به ایران به رهبری صدام، بمباران سردشت و حلبچه، سلمان رشدی و منافقان، عملیات مرصاد، شهدای غواص، طالبان، داعشی‌ها و رفتارهای حیوانی‌شان، ترور حاج قاسم، روایت اصحاب فیل در قرآن رفتم و روایت آخر هم بوسه حضرت آقا به گونه سردار سلیمانی است.
به این دلیل که در این کار، تاریخ دفاع مقدس و انقلاب را روایت می‌کنم، شاید این تابلو، مهمترین کار هنری زندگی من باشد که از انقلاب تا اکنون انجام داده‌ام و نتیجه اش، تجربه‌ای کاملا هنری است و جنس متفاوتی دارد.
صادقی به روایت دیگران
محمدمهدی اسماعیلی وزیر ارشاد
استاد حبیب‌الله صادقی هنرمند برجسته عاشورایی، چهره ماندگار هنر انقلاب و دفاع مقدس و قلم طلایی هنر ایران با زبان شیوای هنر، پای آرمان‌های انقلاب اسلامی ایستاد و جلوه‌هایی از زیبایی دین را به زبان تصویر نشان می‌داد؛ تصویرگر پیشاهنگ جبهه هنری انقلاب و مقاومت و جویبار زلال هنر ایران و انقلاب بود که در آثارش نبرد تاریکی و روشنایی را بازنمایی می‌کرد. هنرمندی که جان خسته مردمان عصر جدید را با هنر دینی و انقلابی آشنا ساخت. هنرمندی که زحمات بسیاری در عرصه ترویج فرهنگ و هنر قرآنی کشید و در خلق آثار ماندگار و جاودان همتی وافر گماشت. آثار بی‌بدیلش، برجوشیده از روحیه انقلابی و مُلهم از تعالیم قرآن و سرشار از جسارت، نوآوری و زیبایی بود. او همواره در قامت یک هنرمند انقلابی و دلسوز، از آرمان‌های انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن پاسداری کرد.
استاد صادقی در دوران پیروزی انقلاب و دفاع مقدس با آثارش در کنار مردم بود و باورها و آرمان‌های مردم را نقش زد. از نقاشی‌های انقلابی پیش از انقلاب تا کاریکاتورهای جسورانه‌اش علیه منافقین مسلح در دهه ۶۰، تا نقاشی کم‌نظیرش درباره فلسطین تا تلاش مجاهدانه همه این سالهای استاد در آخرین تابلوی کم‌نظیر «در رسای سیمرغ» در باره سردار شهیدسلیمانی، پایمردی این هنرمند بزرگ در انعکاس باورهای اسلامی و انقلابی در نقاشی قابل مشاهده است.
باورها و آرمان‌های مردم
محمود سالاری معاون امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی:
استاد صادقی عمر پربرکتش را با عشق و هنر متعهدانه درهم آمیخت و سالها با جان و دل در کنار مردم بود و باورها و آرمان‌های مردم را نقش زد؛ انقلابی بود و تفکر آرمانی داشت، همواره به دنبال ایجاد تحول، تجلی، قرائت و رهیافت جدید از روحیه انقلابی با زبان هنر، ثابت قدم پای آرمان‌های انقلاب اسلامی ایستاد.
پیوند نگارگری ایرانی و آرمان انقلاب
محمدمهدی دادمان رئیس حوزه هنری
صادقی از پیشگامان هنر انقلاب و از هنرمندان نسل اول حوزه هنری استادی بود که سنت نگارگری ایرانی را که عمدتاً ماهیتی بزمی داشت، به آرمان انقلاب پیوند زد و نگارگری سیاسی و اجتماعی را پدید آورد. شخصیت ذو ابعاد صادقی نه فقط به عنوان هنرمند نقاش که به عنوان منتقد، پژوهشگر، استاد دانشگاه و مدیر فرهنگی در میدان‌های مختلف، پرچم هنر متعهد را در اهتزاز نگه داشت. استاد صادقی در سالهای پایانی عمر درگیر معناکاوی مقاومت در میراث تمدنی ایران بود که با شهادت سردار عزیز بار دیگر دست به قلم برد تا در اثری تاریخی ماجرای مقاومت «از کاوه تا قاسم» را به تصویر بکشد. او نمونه پایمردی عالمانه و هنرمندانه بر سر عقیده بود.
خلاق و اخلاقی
بهمن نامور مطلق، رئیس اسبق فرهنگستان هنر
استاد صادقی هنرمند خلاق و خوش‌خُلق، هم در حوزه آفرینش و هم در حوزه آموزش هنر، نقشی مؤثر و ارزشمند از خود بر جای گذاشت. آخرین اثر او، اثر عظیم «در رثای سیمرغ تجلی»، راوی سِیر تاریخی رشادت‌های ایران‌زمین بود؛ اثری که نقش دلیرمردان این مرز و بوم را بر بومِ نقاشی ماندگار ساخت.
سرمایه‌ای برای هنر انقلاب
عبدالرضا سهرابی، مدیر مرکز هنرهای تجسمی
دکتر صادقی از پیشگامان وارسته هنر انقلاب و از هنرمندان صاحب‌سبک نقاشی بود که عمر پربرکت خود را صرف رشد و اعتلای هنر انقلاب و تربیت نسل ارزنده‌ای از هنرمندان متعهد ساخت. بدون‌شک تلاش‌های مجاهدانه و خدمات ارزنده این استاد پارسا که سرمایه‌ای بی‌بدیل برای هنر انقلاب اسلامی به‌شمار می‌آمد، فراموش‌ناشدنی است.
دغدغه اصلی صادقی
سیدمجید پوراحمدی
استاد صادقی از هنرمندان تأثیرگذار معاصر و از پیشگامان هنرهای تجسمی انقلاب اسلامی محسوب می‌شود. دغدغه اصلی او حفظ ماهیت هنر ایرانی و اسلامی بود و سالها در جهت صیانت و اعتلای هنر انقلاب اسلامی تلاش کرد و کارنامه ای ماندگار از خود باقی گذاشت. وی هنرمندی دغدغه‌مند بود و هنر خود را در خدمت تعالی جامعه و نشر مفاهیم متعالی به کار گرفت. بدون تردید گنجینه آثارماندگار وی در تاریخ هنر انقلاب و دفاع مقدس جاودانه خواهد ماند.
گوهر هنر متعهد
امیرحسین سمیعی
صادقی یکی از درخشان‌ترین گوهرهای هنر متعهد انقلاب و از مهمترین نقاشان انقلاب و دفاع مقدس، سالها به عنوان استاد دانشگاه شاگردان بسیاری را تربیت کرد و از این راه نسلهای متعهدی را به همراهان انقلاب اضافه کرد. در نقاشی‌هایش آثاری بدیع با ترکیب‌بندی‌های مدرن و عناصر نقاشانه وجود دارد. او با شناخت فرم و آگاهی کافی نسبت به انقلاب و دفاع مقدس، آثاری ماندگار در حوزه نقاشی از خود به یادگار گذاشت. صادقی نذر کرده بود هر عاشورا یک اثر برای سالار شهیدان خلق کند. در آثار عاشورایی اش با رنگ و نور و شناختی دقیق فضایی عزتمندانه و امیدوارانه خلق کرده است.
حبیب هنر ایران
محسن زارع
حبیب هنر ایران، دکتر صادقی، استاد و نقاش محبوب کشورمان بی‌شک بنیانگذار هنر مقاومت است. او در برگزاری دوسالانه بین‌المللی پوستر جهان اسلام، اولین بار مظلومیت مقاومت را به هنر حرفه‌ای و آوانگارد به جهان معرفی کرد و تا آخرین روزها با پاسداشت سردار سلیمانی بر این افتخار زیست.
نسخه چاپی این مطلب در روزنامه اطلاعات را اینجا دریافت کنید.
|
نسخه چاپي
