|
هفدهمين درسگفتار از سلسله نشستهاي تبيين ماهيت هنر اسلامي به همت معاونت پژوهشي فرهنگستان هنر برگزار شد.
هفدهمين درسگفتار از سلسله نشستهاي تبيين ماهيت هنر اسلامي به همت معاونت پژوهشي فرهنگستان هنر برگزار شد.
به گزارش روابط عمومي مركز هنر پژوهي نقشجهان، وابسته به فرهنگستان هنر، در اين نشست كه با حضور اعضاي گروه نشانهشناسي هنر، دانشگاهيان و دانشجويان و علاقهمندان مباحث نظري هنر اسلامي برگزار شد، دكتر  علي عباسي درباره "تحليل گفتماني از مسجد" سخنراني كرد.
در آغاز دكتر حميدرضا شعيري، مدرس و عضو گروه نشانهشناسي فرهنگستان هنر، بعد گفتماني و بعد ژانري را حاصل ديدگاه نشانهشناسانه و معناشناسانه به ماهيت هر متن عنوان كرد و گفت: مسجد به عنوان يكي از ژانرهاي هنر اسلامي به خوبي توانسته است در درون خود گفتمانهاي متعددي را جاي دهد.
شعيري آيههاي قرآن نوشتهشده بر روي سنگها و كتيبههاي مسجد را گفتماني مذهبي يا نوشتاري دانست كه البته محدود به حوزة نوشتار نمانده و در دل خود گفتمان كاشيكاري(هنري) و گفتمانهاي ديگر از جمله فضاسازي را دارد.
در ادامه دكتر عباسي، رئيس گروه تخيل هنري فرهنگستان هنر،در تحليل گفتمان خود از مسجد، ابتدا آن را از نگاه انتزاعي، سپس در متن و رابطهاش با عناصر ديگر و در نهايت با بافت شهري بررسي كرد.
وي يادآورشد: ابتدا قصد داشتم تحليل خودم را از محراب مسجد آغاز كنم، چون عصاره و مغز متفكر مسجد در محراب است؛ پس به سراغ گنبد  و گلدسته رفتم و ديدم كه آنها كليتي از اجزاي مسجد را در دل خود دارند، اما باز ديدم محراب،"الله" را دارد كه گويا خود گنبد است و از طرف ديگر كاركرد رهبريت نيز دارد.
عباسي با اشاره به اينكه هر زبان يا نشانهاي از عناصر دروني دال و مدلول تشكيل شده است،تأكيد كرد كه مسجد نشانه نيست، چون جاي چيزي ننشسته است، اما او براي ادامه روند تحليل خود از مسجد به عنوان نشاني از يك گفتمان بهره برده است.
اين مدرس جزء جزء مسجد را تكرار گنبد و گلدسته دانست و سخنان خود را با طرح اين پرسش ادامه داد كه آيا هدف از اين تكرار در گفتمان مسجد القاي معنايي خاص است؟
عباسي تصريح كرد: پس مسجد توليد يك گفتهپردازي است كه در دل آن گفتهپرداز، گفتهخوان و زمان و مكان وجوددارد و در اصل در درون آن كنشگرهاي متفاوت با كاركردهاي مختلف وجود دارد.
او از مسلمانها به عنوان گفتهپرداز اصل خرد جمعي نام برد و ادامه  داد: با اين فرضيه، هدف از تكرار اين عناصر در مسجد، القاي وحدت در عين كثرت، كثرت در عين وحدت و القاي حركت است. هدف از اين كثرت نيز ايجاد معناي جاودانگي و بيپاياني و اتصال زمين به آسمان است و مسير حركت از پايين به بالا نيز نشان از قدرت و معنويت است. دكتر عباسي سخنان خود را با ارائة تصاويري از مساجد مختلف و تحليل عناصر معماري آن ادامه داد و گفت: برخلاف برخي بناها، مثل كاخ كه از يك فضاي ابتدايي مثل باغ شروع ميشود و بناي اصلي خودش را در وسط يا آخر آن پنهان ميكند، گفتهپرداز مسجد خيلي زود خودش را در بافت شهري نشان ميدهد و ابراز ميكند.
وي پس از تحليل فضاي بيروني مسجد كه انباشته از عناصر تكرار شونده در درون همديگر براي القاي مفاهيم جاودانگي و رسيدن به زيباشناسي خاص است، از مسجد آقابزرگ كاشان به عنوان يكي از بهترين نمونههاي اين بحث نام برد.
او خاطر نشان كرد كه در  بافت سنتي شهر كاشان كه همه بناها در يك سطح است و حتي برجها در عمق و توي زمين ساخته ميشوند، باز اين مسجد است كه تمام توجهها را به سمت خود جلب ميكند.
عباسي سخنان خود را با تحول معنايي در شكل مربعگونه مسجد آقابزرگ ادامه داد و افزود: در اين مسجد همه جور حركت به صورت لايه لايه ديده ميشود با اين تفاوت كه حركتها فقط از پايين به بالا نيست بلكه از بالا به پايين نيز حركت به سمت مركز وجود دارد.
تحليل گفتماني دكتر عباسي از مسجد با بررسي رابطة مسجد با بافت شهري و مثلاً حضور آن در كنار بانك ادامه يافت. او مسجد را نمادي از معنويت و بانك را ماديت صرف دانست و توضيح داد: سالها پيش مساجد با اعطاي قرض الحسنه و كمك به مردم به نوعي شبيه بانك شدند اما حالا بانكها با تغيير روش و البته با همان هدف خدمت به مردم، مسجد را به سمت خود ميكشند، به  گونهاي كه كمتر مسجدي ديده ميشود كه در يكي از ديوارهاي خود به بانك ختم نشود. پس اين سؤال هنوز باقي است كه آيا مسجد همچنان كاركرد سابق خود را دارا است يا در تغيير و تحولات فرهنگي دچار دگرگوني معنايي شده است؟
پس از سخنان دكتر عباسي، دكتر شعيري با تأكيد بر تعريف وحدت، كثرت و... در مساجد سنتي و كلاسيك پرسيد: آيا در مساجدي كه ساختار مدرن پيدا ميكنند و گاه فاقد گنبد و گلدسته هم هستند، تعريف و گفتمان مسجد تغيير ميكند؟
عباسي با تأكيد بر چگونگي كاركرد آن بنا گفت: بايد ببينيم آن مسجد مدرن در درون خود عناصر اصلي را حفظ كرده است يا نه. فراموش نكنيم كه هر مكاني حتي در حد يك اتاق معمولي وقتي عنوان نمازخانه يا مسجد را ميپذيرد، حتماً محراب دارد و حتماً كنشگر امام جماعت و چند كنشگر ديگر را خواهد داشت.
در پايان اين نشست شعيري در يك جمعبندي اظهار داشت: پس ريشههاي هرچيز دربافت و ذهن فرهنگي باعث ميشود، حتي اگر صورتي ظاهري از مسجد نباشد، آن بناكاركرد خودش را داشته باشد؛ يعني مدلولي كه دال خودش را تشكيل و به حيات خود ادامه ميدهد.
هفدهمين جلسه از نشست هاي تبيين ماهيت هنر اسلامي با پرسش هاي حاضران در جلسه به پايان رسيد.
|
نسخه چاپي
