نشست تخصصی «هنرهای اسلامی و مسئلة چيستی هنر» با سخنرانی دكتر پاتریک رینگنبرگ، 30 بهمن 1397 در فرهنگستان هنر برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی فرهنگستان هنر، در این درس‌گفتار، پاتریک رینگنبرگ، دکترای تاریخ دانشگاه ژنو و پژوهشگر مؤسسه فرهنگ، ادیان و مدرنیته دانشگاه لوزان، دربارة هنرهای اسلامی و چيستی هنر "What Islamic Arts Can Teach us about the Question of Art?" به سخنرانی پرداخت.

در ابتدای این مراسم، اسماعیل پناهی، مدیر کل امور پژوهشی فرهنگستان هنر، به بیان پیشینه‌ای از آثار و تألیفات پاتریک رینگنبرگ در زمینه هنر و علی‌الخصوص هنر اسلامی پرداخت و گفت: یکی از موضوعاتی که حائز اهمیت است تلاش قابل تقدیر رینگنبرگ برای نگریستن به مسائل، از دیدگاه‌های مختلف چون تاریخی، پدیدارشناسانه، آیکونولوژی و... است؛ او با این دیدگاه‌ها به مطالعه هنر اسلامی پرداخته است. این پژوهشگر ادامه داد: اینکه هنر اسلامی چیست از مسائلی است که هنرپژوهان ایرانی بسیاری به آن پرداخته‌اند. چیستی هنر اسلامی و اینکه این نام جعل هنرمندان ایرانی و حتی مسلمان نبوده است را همه واقفیم، حال در این درس‌گفتار تلاش شده است تا حدودی به حد و مرزهای هنر و هنر اسلامی و مؤلفه‌های زیبایی پرداخته شود.

پس از آن پاتریک رینگنبرگ با ابراز خوشحالی از حضور در بین اهالی فرهنگ و هنر ایران، بحث خود را آغاز کرد و توضیح داد: من مبحث را با ذکر این پرسش که هنرهای اسلامی چه چیزی را درباره هنر به ما می‌گویند شروع می‌کنم. کتاب‌های ابتدایی که نوشتم درباره هنرهای چینی و ژاپنی و هنر دوره بیزانس و... بوده است و در برخورد با هر هنر با این مسئله مواجه بودم که هنر چیست؟ و چگونه باید هنر خاصی را که با آن مواجه‌ایم فهم کرد. هنر یا art یک مفهوم کاملا غربی است و در بسیاری از فرهنگ‌ها کلمه‌ای که متناظر با این مفهوم باشد، وجود ندارد. بحثی که امروز مطرح است آن است که هنر اسلامی چه پرسش‌هایی را پیش روی کسانی که می‌خواهند به آن بپردازند قرار می‌دهد.

وی سپس با نمایش تصاویری از دیوارنگاری شام آخر داوینچی با رویکرد آیکونولوژی و از دیدگاه اروین پانوفسکی به تفسیر آن پرداخت. پس از آن نیز با ارائه تصویری از مسجد امام(ره) اصفهان افزود: از یک منظر می‌توان این‌گونه برداشت کرد که یک بنا با داشتن چند دیوار و یک قبله و استفاده از خوشنویسی اسلامی و آیات قرآن می‌تواند جزئی از هنر اسلامی محسوب شود؛ اما به این سادگی نیست. هنرمندان مسیحی یا یهودی بسیاری بوده‌اند که با دانستن آیکونولوژی اسلامی به خلق آثاری دست زده‌اند که با این طبقه‌بندی می‌توان آنها را هنر اسلامی دانست؛ حال آنکه اینگونه نیست. هنر اسلامی هنری است که توسط مردم مسلمان، در جوامع مسلمان، برای مسلمانان خلق شده است. هنر اسلامی فراملیتی و فراقومیتی است و نمی‌توان آن را به ملیت و قومیت خاصی منتسب کرد.

این پژوهشگر در ادامه به بررسی رابطه معنویت و زیبایی‌شناسی با اثر هنری پرداخت و توضیح داد: هرچه هنر مبتنی بر مداقه و تأمل باشد، هنر عمیق‌تری خواهد بود. وی در ادامه با طرح این پرسش که آیا هنرمند باید حتما معنویت بالایی داشته باشد که اثر ارزشمندتری را خلق کند؟ به توضیح این مفهوم پرداخت: اینکه هنرمند باید حتما معنویت بالایی داشته باشد که اثر ارزشمندتری را خلق کند؛ از منظر تاریخی مورد تایید نیست. زیرا در فرایند خلاقیت، معنویت یکی از عناصر دخیل است؛ اما بی‌شک عناصر دیگری نیز در این زمینه دخیل‌اند.

این پژوهشگر در ادامه به مفهوم هنر پرداخت و افزود: بیشتر مفسران و پژوهشگران مفهوم هنر، غربی‌ها هستند که هنگام بیان مسئله خود را صاحب تمدن و هنر می‌دانند و درباره شرقی‌ها و جهان اسلام از آن به عنوان تزیینات یاد می‌کنند.

رینگنبرگ درباره اینکه چگونه می‌توان با تزیینات مواجه شد، به نحوی که به آن عمق بیشتری بدهیم توضیح داد: نباید آثار هنری هنر اسلامی را دارای مفهوم و معنایی مشخص و از پیش تعیین شده بدانیم. بلکه باید آن را هنری دید که قابلیت هرمنوتیکی دارد و این بعد هرمنوتیکال به سابجکتیویته شخصی که به آن می‌نگرد، باز می‌گردد.

وی در ادامه به توضیح چند دلالت محتمل درباره تزیینات اسلامی پرداخت و در پایان سخنان خود به تاثیر استفاده از سیستم‌های الکترونیک و تکنولوژی در یافتن خط و ربط و منشاء و مبداء به وجود آمدن موتیف‌های هنری که در دوران اخیر ممکن شده و کمک زیادی به پژوهش در زمینه هنرهای گوناگون کرده است پرداخت و افزود: اگر چه در چهل سال گذشته مطالعات زیادی درباره هنر اسلامی انجام شده است، اما هنوز موضوعات زیادی وجود دارد که می‌توان به آن اندیشید. هنرهای اسلامی و هنر کشورهای اسلامی چیز جدیدی نیست، اما بی‌شک قاره‌ایست که منتظر کشف شدن است. این نشست با پرسش و پاسخ حاضران پایان یافت. گزارش کامل این نشست را در شماره آتی ماهنامه سفیر هنر فرهنگستان هنر بخوانید.