|
اولين جلسه از سلسله جلسات در حوزه تخيل هنري با عنوان «تخيل هنري از منظر شيخ الاشراق» با سخنراني دكتر بلخاري سي‌ام خرداد ماه با حضور اعضاي گروه پژوهشي تخيل هنري، اساتيد دانشگاهها، دانشجويان و تعدادي از علاقمندان در كتابخانه تخصصي فرهنگستان هنر برگزار شد.
اولين جلسه از سلسله جلسات در حوزه تخيل هنري با عنوان «تخيل هنري از منظر شيخ الاشراق» با سخنراني دكتر بلخاري سي‌ام خرداد ماه با حضور اعضاي گروه پژوهشي تخيل هنري، اساتيد دانشگاهها، دانشجويان و تعدادي از علاقمندان در كتابخانه تخصصي فرهنگستان هنر برگزار شد.
دكتر بلخاري، عضو هيئت علمي فرهنگستان هنر و دبير شوراي هنر شوراي عالي انقلاب فرهنگي و رئيس گروه پژوهشي تخيل هنري در اولين نشست از سلسله نشستهاي گروههاي پژوهشي تخيل هنري به« نقد و بررسي ديدگاه شيخ شهاب الدين سهروردي»، ملقب به شيخ‌الاشراق پرداخت وگفت: «در بدو ورود به چنين درياي بيكراني، به طرح سه نكته از ديدگاه شيخ‌الاشراق در مورد خيال تخيل و متخيله مي‌پردازم.
در مورد شيخ اشراق و مباحث مهم او پيرامون خيال، تخيل و قوه متخيله سوالي اساسي مطرح است. كاركرد و كاربرد اين مفاهيم در حكمت شيخ الاشراق كاربرد و كاركردي هنري است؟ و يا در خدمت هستي شناسي و انسان‌شناسي او آن نيز با هدف سير الي الله قرار دارد؟»
سپس بلخاري ضمن اشاره به قلمرو خيال در حكمت شيخ‌الاشراق گفت: «در قلمرو خيال به نظر مي‌رسد با مفهومي دو وجهي روبرو هستيم، اين مفهوم دو وجهي بيانگر، يك وجه عدمي خيال و يك وجه وجودي خيال است. از يك سو امر خيالي نيز يك امر موهوم و از سوي ديگر خيال جنس هنر و بستر ظهور خلاقيت هنري است و در حقيقت بوسيله خيال است كه آفرينندگي هنري داريم.»
وي در ادامه افزود:« نفس ناطقه در حكمت شيخ‌الاشراق، هويت اثيري دارد، هويت عنصري ندارد بلكه هويتي اثرگذار دارد، لذا محكوم به تبعيت از قواعد عالم ماده نيست. اين نفس داراي قواي ظاهري (حواس خمسه) و قواي باطني است.
از ديدگاه شيخ الاشراق «حس مشترك» اولين قوه باطني و قوة «خيال»، قوه «وهم»، قوه «متخليه»، قوه«ذاكره» ديگر قواي باطني نفس هستند.»
سپس بلخاري گفت: «گاهي «وهم» و «عقل» در تعارض با هم قرار مي‌گيرند. چون «وهم» چيزي را وجودي مي‌نماياند كه بالاصاله ساحت وجودي ندارد. وبه همين دليل در تعارض با عقل قرار مي گيرد.
نگاه شيخ‌الاشراق نيز نسبت به نور و ظلمت همين گونه است. اين دو ساحتي بودن، به گونه‌اي اين مفهوم را برزخي مي‌كند. او معتقد است كه كل حيات مبتني به نور است، و هيچ چيز ديگري جز نور نداريم. و اين نور در مراتب ظهور خود به انوار قاهره، انوار مدبره، جهان برازخ و بعد به مرحلة اجسام مي‌رسد.
شيخ‌الاشراق معتقد است كه درجهان اصلي 4 عالم وجود دارد. نخست عالم «انوار قاهره»، دوم «مدبره»، سوم «عالم برزخيان وعالم صور، معلقه»، و چهارم «عالم اجسام».»
بلخاري ادامه داد: «عالم مثال، عالم برزخي و خيالي است، يعني دو وجهي است. و موجودات به اين جهت يك وجه نوري دارند چون ناشي از انوار مدبره يا متأثر از نفس ناطقة اثيري هستند. و در عين حال ميل تجسم دارند. اين عالم مثال را عالم خيال نيز مي گويند.و بدين ترتيب دو ساحتي بودن خيال، كه گاهي وجه وجودي دارد و گاهي وجه عدمي، به اين دليل است كه در حقيقت در حكمت و فرهنگمان با دنياي دو وجهي خيال روبرو هستيم.
دنياي دو وجهي كه نسبت به بالاتر از خودش عدمي است و نسبت به پايين‌تر از خود، وجودي است.»
بلخاري گفت:« ابن عربي نيز، خيال را دنياي شگفت‌انگيزي مي‌داند عالمي كه صور معلقه در آن حضور دارند. اما از ديدگاه من، دو وجهي بودن خيال ظاهراً در آن نشئة وجودي خودش نيز، جايگاه دارد. و اين عالم عالمي دو وجهي است.»
سپس بلخاري به عالم خيال از ديدگاه شيخ الاشراق پرداخت و گفت:« خيال از ديدگاه او، خزينة صور است. و در غيبت محسوس، قدرت احضار مجدد آن را دارد. قوة خيال، اجازه مي‌دهد، صورتي كه توسط حس مشترك ادراك شده، به هنگام غيبت آن محسوس، مجدداً در ذهن بازآفريني شود. و نفس از اين، يك تصوير مي‌گيرد و اين تصوير در خزانة خيال ضبط مي‌شود.»
سپس بلخاري به فرق بين خيال و تخيل اشاره كرد و گفت: «خيال حفظ صور مي‌كند و تخيل تركيب صور مي‌كند. قدرت قوة متخيله، قوة تركيب وتفصيل است. اين قوه، اجازة خلاقيت و آفرينندگي مي‌دهد كه در عالم موجودات وجود ندارد و هنرمند با بهره‌مندي از صور خيالي، چيزي را از عدم آفريننده و مفهوم مستوري را اظهار مي كند.»
وي، در پايان به تخيل هنري از منظر شيخ الاشراق پرداخت و گفت:« هنرمند از ديدگاه شيخ الاشراق قدرتي با عنوان «كن» دارد. هنرمند هم خلاق است و هم صاحت قدرت كن و هنرمند بر مبناي كن، صورتي كه در عالم صور مطلقه قرار گرفته را بنا به قوت تخيل خودش تحت عنوان اثر هنري خلق مي‌كند. سپس بلخاري متني را از كلمه اشراق در اين مورد قرائت كرد:
«و خداوندان تجريد و كاملان در حكمت عمليه (هنرمندان) و علميه (دانشمندان و علما) را مقام خاصي بود. و هر آن كس كه اين مقام را رويت كند، به وجود جهان ديگر به جز جهان برزخ جسماني، يقين حاص ركند به آن جهاني كه در آن صور معلقه و ملائكه مدبره است» و بنابراين از ديدگاه شيخ اشراق هنرمند صورت را بنا به تخيل گرفته، جسم را نيز از عالم ماده گرفته و از تلفيق اين دوتا، بنا به قدرت كن، اثر هنري را خلق مي‌كند.»
گفتني است در پايان جلسه «تخيل هنري از منظر شيخ‌الاشراق»، جلسه پرسش و پاسخ اين موضوع نيز برگزار شد و دكتر بلخاري به سئوالات حاضرين پاسخ داد.
|
نسخه چاپي
