چهارشنبه نهم اسفند ماه چهارمين هم انديشي نشانه شناسي هنر در تالار فارابی دانشگاه هنر برگزار شد

به گزارش روابط عمومي‌فرهنگستان هنر :"احمد پاكتچي"، عضو گروه پژوهش نشانه شناسي فرهنگستان هنر در چهارمين هم انديشي نشانه شناسي، درباره گذر از تقابل دو گانه, تعامل چهار گانه در مقام‌‏هاي نشانه‌‏اي باستاني ايران،‌‏ گفت: تقابل دو گانه كه به طور سنتي در اصطلاحات فلسفي اسلامي‌با عنوان تقابل عدم و ملكه شناخته مي‌‏شود، در دانش زبان شناسي و نشانه شناسي نوين به عنوان الگويي غالب مورد توجه قرار گرفت.

وي تصريح كرد: اين الگو كه به خصوص از حلقه پراگ و نظريه آوا شناسي تروبسكوي روي به اهميت نهاد با وجود نقدهايي كه هرازگاهي از سوي كساني چون "مارتينه" برآورد مي‌‏شد، به طور روز افزوني مورد توجه قرار گرفت و در نشانه شناسي گرماسي در الگوي مربع نشانه شناختي، چهره‌‏اي متكامل تر به خود گرفت.

اين عضو گروه پژوهش شناسي فرهنگستان هنر ادامه داد: روي آوردن از الگوي دو گانه به سه گانه كه از سال 1977 ميلادي در نشانه شناسي فرهنگي روس ديده مي‌‏شود نيز گاهي به سوي عبور از تقابل‌‏هاي دو گانه بود، اما حتي در اين الگو، دوگان محوريت داشت و حالت سوم حالتي مياني بين دوگان بود.

پاكتچي با اشاره به متون كهن و كلاسيك ايراني گفت: با روي آوردن به متون كلاسيك ايراني و كوشش براي رسيدن از گفتمان به روش، مي‌‏توان كاربرد الگوهاي چهارگان را مورد توجه قرار داد كه حاكي از نوع حركت چند معنايي چند حالته است. اين چهارگاه دو عنصر نهايي و دو عنصر مياني دارد كه در آن مسير و حركت از سوي عناصر نهايي به سوي يكديگر از خلال عناصر است.

وي ادامه داد: اما گاه اين حركت ضربدري مي‌‏شود و نمي‌‏توان عناصر نهايي را از مياني به طور قاطع بازشناخت. به عنوان نمونه از گونه‌‏اي اول نقش برجسته‌‏هاي قرباني گاو توسط ايزو مهر اگر مورد مطالعه قرار گيرد در آن مهر و اهريمن دو عنصر نهايي، گاو عنصري مياني نزديك‌‏تر به مهر و يار عنصري مياني نزديك تر به اهريمن است.

"افسانه كامران"، با عنوان نشانه شناسي تطبيقي عكس‌‏هاي يادگاري مشهد در گذشته و امروز گفت: در گذشته مردم به هنگام گرفتن عكس يادگاري با حرم امام رضا (ع) كنار پرده نقاشي حرم يا ضريح مي‌‏ايستادند و با آداب مخصوصي چون پوشيدن لباس‌‏هاي عربي يا لباس درويشان و با اداي احترام شايسته عكس مي‌‏گرفتند.

وي ادامه داد: اگر در اين عكس‌ها كمي‌دقيق شويم اداي احترام و دست به سينه ايستادن افراد به وضوح به چشم مي‌‏خورد و چونان سندي درخشان بر پيشاني طلاقچه خانه‌‏هايشان مي‌‏گذاشتند.

كامران با اشاره به پيشرفت اينترنت و كامپيوتر در دنياي معاصر گفت: اما امروز با فيلترهاي فتوشاپ پشت ديوار با پرده‌‏اي سفيد مي‌‏ايستند و عكس زيارتي مي‌‏گيرند و اين چيزهايي است از نشانه‌‏هاي آشكار در متن عكاسي‌ها در مي‌‏يابم، اما معناي ضمني اين نشانه‌‏ها چيست.

وي اظهارداشت: آيامي‌‏توان با تطبيق نشانه‌‏هاي حاكم در متن عكس‌‏هاي گذشته و امروز به اين تاويل دست يابيم كه سال‌هاي پيش ميان حرم، امر قدسي و فرد فاصله‌‏اي بوده است، چرا كه تصوير حرم نقاشي روي پرده بود كه از كبوتران حرم تا مناره‌‏ها، گلدسته‌‏ها و ضريح را در برگرفته است و شخص عكس بوده يا جزييات مربوط به هيات انساني.

"علي عباسي"، عضو هيات علمي‌دانشگاه شهيد بهشتي درباره نشانه شناسي نقالي گفت: نقالي عبارت است از نقل يك واقعه يا قصه به شعر يا به نثر با حركات و حالات و بيان مناسب در برابر جمع. منظور از نقالي سرگرم كردن و برانگيختن ميهمان‌‏ها و عواطف شنوندگان و بينندگان است كه به وسيله حكايت جذاب، بيان، تسلط روحي بر جمع و حركات القا كننده و نمايش نقالي به آن حد كه بيننده او را هر دم به جاي يكي از قهرمانان داستان ببيند و به عبارت ديگر بتواند به تنهايي بازيگر همه اشخاص باشند.

وي افزود: نقالي به عنوان هنر بومي‌ايران، اساسا محصول تحولات و دگرگوني‌‏هاي پي در پي است كه بزرگترين تفاوت نقالي با ديگر هنرهاي نمايشي در آن است كه راوي و كنش گر آن يك فرد است. اين فرد هر لحظه ميان دو زمان و مكان كاملا جدا از يكديگر در حركت است و نقشش عوض مي‌‏شود.

يك عضو گروه نشانه شناسي فرهنگستان هنر اظهارداشت:معنا در موسيقي در شكل پيوستاري از تداعي تا دلالت ظهور مي‌‏يابد.
"فرهاد ساساني مقاله ای با عنوان دلالت يا تداعي در روند شكل گيري معنا در متن موسيقايي، ارائه کرد و گفت: در بحث معناي كلامي‌از معناها يا دلالت‌‏هاي متفاوت با تعريف‌‏ها و نام‌هاي گوناگون سخن گفته مي‌‏شود. در بسياري موارد براي معناي كلامي‌نقطه‌‏اي مشخص و يا دست كم كانوني مفروض براي معناها يا دلالت‌‏هاي مختلف در نظر گرفته مي‌‏شود. اما مي‌‏توان افزون بر اين فرايند دلالت گري نوعي فرآيند تداعي كننده را كه در همكنش رخ دادن متن فعال مي‌‏شود را باز شناخت.

اين عضو گروه نشانه شناسي فرهنگستان هنر ادامه داد: اين تداعي يا استوار بر پيش دانسته‌‏ها و خاطره‌‏هاي فرهنگي است كه به صورت ساختاره اطلاعات سازمان يافته طرح واژه‌‏اي از آن ياد مي‌‏شود و يا برپايه پيش تجربه‌‏ها و خاطره‌‏هاي فردي شكل مي‌‏گيرد.
"حميد رضا شعيري" مقاله‌‏اي پيرامون مفهوم زمان در نظام هم نشيني صوري مراسم آييني عاشورا ارائه كرد و گفت: گفتمان مراسم آييني به آن چيزي گفته مي‌‏شود كه نظام مند توليد شود، به هر چيزي كه قابليت توليد شدگي با جهت داري خاصي داشته باشد گفتمان گفته مي‌‏شود.

وي افزود: من شش دسته بندي براي گفتمان دارم و گفتمان آييني عاشورا در ششمين دسته بندي قرار مي‌گيرد.

اين عضو گروه نشانه شناسي فرهنگستان هنر گفت: در واقع گفتمان عاشورايي ترسيم كننده يك مفهوم زماني واحد نيست. شايد همين تكثر مفهوم زماني است كه سبب مي‌‏شود تا علي رغم وجود تلاش هم نشيني صوري واحد، اين گفتمان به گفتماني چند نمودي آغاز گر،تداوم گر، كمال گرا، چند عملياتي اتصالي، انفصالي و چند زاويه ديدي گرا، جزگرا، انباشت گرا، انتخاب گرا تبديل شود.

وي افزود: مفاهيم زماني قابل شناسايي در نظام گفتماني عاشورا عبارتند از: زمان، دستور زباني، زمان روايي، زمان گفتماني، زمان تاريخي، زمان اجتماعي، زمان چرخشي، زمان هستي گرا و هست گرا، زمان منقطع و متواتر، زمان بي زمان و بالاخره زمان روحاني يا متعالي.

بهمن نامور مطلق با ارائه مقاله ای با عنوان «نشانه شناسي عنوان در هنر و ادبيات ايراني» گفت: مساله نام گذاري، يكي از مسائل قديمي‌است كه انسان با آن سر و كار داشته است و با توجه به انواع فرهنگ‌‏ها نام گذاري هم متفاوت بوده است.

و اين مسئله بيش از هر چيز در نام گذاري انسان و اثر، خود را جلوه گر ساخته است.

عنوان شناسي دانش مطالعه نظام نه عنوان دانش نوين است كه به ويژه در حوزه نقد جامعه شناختي و نشانه شناختي توجه محققان بزرگي همچون هونك، بارت و ... را جلب كرده است.

اين عضو نشانه شناسي فرهنگستان هنر ياد آور شد: ژرار ژنت نيز اين موضوع را در چندين اثر خود در يكي از اقسام فرامتنيت يعني پيرا متنيت مورد بررسي قرار مي‌‏دهد.

عنوان يكي از پيرامتنها، مهم متن است يعني آستانه اي است كه از طريق آن مي توان با متن ارتباط حاصل كرد. همچنين عنوان در آثار مكتوب كاركرد جلب مخاطب را دارد و به همين دليل يك گفته تبليغي نيز است.

عناوين با توجه به ارجاع آن ها به درون متن يا برون متن انتخاب مي شوند. گاهي همانند ليلي و مجنون يا خسرو و شيرين بر اساس كنشگران اصلي متن انتخاب شده اند و گاهي بر اساس حمايت كننده مولف و اثر همچون رساله اشرفيه نوشته صفي الدين ارموي. عنوان ايراني با توجه فرهنگ ايراني-اسلامي داراي ويژگي هاي خاص خود است چنانكه گاهي متأثر از تفكر مثال شاهد نام‌گذاري‌هايي همچون «چهل ستون» هستيم.

همچنين عنوان شناسي محدود به زيبايي شناسي و نشانه شناسي لفظي و كلامي نمي شود بلكه جايگيري آن در اثر و نحوه زيبايي شناسي بصري آن نيز از سوي نشانه شناسي عنوان داراي اهميت فراواني است.

"امير علي نجوميان مقاله ای با عنوان تحليل نشانه شناختي خانه‌‏هاي تاريخي كاشان، گفت: خانه‌‏هاي تاريخي كاشان مجموعه بي نظيري از معماري تاريخي اين مرز و بوم است و خصوصيات منحصر به فردي از بست معماري دارد. هدفم تحليل نشانه شناختي خانه‌‏هاي عامري‌‏ها، طباطبايي‌‏ها، بروجردي‌‏ها، عباسيان با توجه به نشانه‌‏هاي فرهنگي است.

وي تصريح كرد: در اين بررسي‌‏ها به موضوع محروميت، امنيت، معماري و قدرت توجه كرده‌‏ام، حجاب در اين معماري تاريخي اهميت ويژه‌‏اي دارد. معماري كاشان درون گرا است و تقابل درون و بيرون فرهنگ و طبيعت از تقابل‌‏هاي مهم نشانه شناسي خانه‌‏هاي كاشان است.

نجوميان افزود: معماري خانه‌‏هاي كاشان نظام مند هستند و خانه‌‏هاي كاشان براساس ويژگي‌‏هاي طبيعي انسان طراحي شده ‌‏اند و هر يك از اين خانه‌‏ها از نظر سطوح زير زمين، حياط، بام، حوض خانه با هم يكدست نيستند.

"فرزان سجودي"، دبير گروه نشانه شناسي فرهنگستان هنر با ارائه مقاله ای با عنوان بررسي نشانه شناختي مسير دگرگوني در هنر خوشنويسي، گفت: خوشنويسي از جمله هنرهايي است كه محصول بر هم كنش و پيوند ميان دو نظام نشانه‌‏اي متفاوت يعني زبان از يك سو و جنبه‌‏هاي يك هنر ديداري از سوي ديگر است. در طول تاريخ تحولات اين هنر گهگاه وزن دلالت بر دوش يكي از نظام‌‏هاي بيشتر سنگيني كرده است و آن ديگري را به حاشيه رانده است.

وي تصريح كرد: اين بازي و مركز حاشيه زمينه ساز شكل گيري سبك‌‏هاي متفاوتي در هنر خوشنويسي بوده است.

اين منتقد و پژوهشگر گفت: سطح رمزگان انتزاعي بالقوه است و زماني كه به فعل درمي‌آيد رمزگان متن را ممكن مي‌‏كند.ماديت يافتن زبان چه در قالب نوشتار و چه در گفتار به كيفيت نوشتاري خط ويژگي ديگري را مي‌‏افزايد.

وي با اشاره به برخي نظريه‌ها كه خطر را مرتبط با شخصيت فرد مي‌‏كنند، اظهارداشت: مهمترين مساله نوشتار، جايگاه ويژه نوشتار بصري به دليل ماديت بصري است كه در گفتار اين ويژگي نابود مي‌شود. نوشتار مثل زنجيره‌‏هاي زماني خوانده مي‌‏شود و پيوسته و قابل رجوع است و همين امر ويژگي ديداري براي نوشتار به وجود مي‌‏آورد.

همچنين بابك معين در سخنراني خود با عنوان «تعامل حضور و غياب زن در گفتمان تبليغاتي ايران» گفت: يكي از مباحث مهم كه در نشانه شناسي، خصوصا نشانه شناسي فرهنگي مطرح است، بحث تعامل مقوله‌هاي حضور و غياب است. در واقع اين دو مقوله به دو گونه هستي نشانه اي اشاره دارد.

وي در ادامه حضور زن در گفتمان تبليغاتي كشور را در جاهايي كه داراي نقشي محوري است، اجتناب ناپذير توصيف كرد و گفت: مهم ترين سوال در اين جا اين است كه با چه ترفندهايي بايد حضور زن را با نشانه‌هايي كه بر غياب او اشاره دارند نشان دهيم؟ گونه‌هاي استعاره و گونه‌هاي مجاز، اهم از مجاز مبتني بر علاقه جزء و كل، علاقه ابزاري، علاقه ظرف و مظروف و علاقه علت و معلول از ابزارهايي هستند كه براي انتقال معنا در اين موارد به كار برده مي‌شوند.