کتاب مجموعه مقالات پژوهشی محمدرضا اولیا که در راستای ارج نهادن به دانش بومی و بهره‌گیری از آراء اندیشه‌ورزان پیشکسوت به چاپ رسیده است، در فرهنگستان هنر رونمایی شد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، مراسم رونمایی از کتاب پژوهشی در جستجوی آداب آبادانی؛ در مکتب معماری یزد به همت مرکز معماری اسلامی حوزۀ هنری و همکاری انتشارات سوره مهر، دوشنبه، 14 اسفند 1402، در تالار ایران فرهنگستان هنر برگزار شد.

در ابتدای مراسم رونمایی از پژوهش در جستجوی آداب آبادانی؛ در مکتب معماری یزد، مصطفی مؤمنی‌راد، مدیر مرکز معماری حوزه هنری، با بحث آموزش‌های هنری سخن آغاز کرد و گفت: این مرکز در دو سال اخیر بر روی محور‌های مختلفی تمرکز داشته است و بحث ارتقای آموزش‌های هنری در حوزۀ معماری و راه‌اندازی مدرسۀ معماری از جمله این موارد بوده است. موضوع دیگری که درصدد راه‌اندازی آن هستیم سامانۀ داده‌کاوی مطالعات اسلامی ایرانی است که فرصتی را برای استفادۀ پژوهشگران فراهم می‌آورد تا اطلاعات قابل اتکایی را به دست آورند.

شرط بقا احیای اهلیت است

در ادامه این مراسم، سید محمد بهشتی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، این پژوهش را در فضای معماری کشور دستاوردی ارزشمند دانست و اظهار داشت: معماری ما در ۷۰ سال اخیر دچار اغتشاش و ازهم‌گسیختگی شده است. تا سال ۱۳۳۵ بنا‌هایی را که در سطح روستا‌ها و شهر‌ها وجود داشت، مردم ساخته‌اند. اما از سال ۱۳۳۵ به بعد بالغ بر ۹۹ درصد این بنا‌ها به غلط و زشت ساخته شده است و تنها ۱ درصد در جای صحیح خود قرار گرفتند. اگر می‌بینید که این بنا‌ها در جای صحیح خود قرار گرفته و در نوع خود زیبا هستند، بدون شک حاصل اهلیت مردمان این سرزمین است. اهلیتی که از جنس همین خاک بوده و احساس تعلق خاطر و وابستگی باعث شده تا شاهد بنا‌هایی زیبا و درست باشیم.

بهشتی با تاکید بر اینکه اختلال در اهلیت خسارت زیادی به سرزمین و منابع وارد کرده است، در همین زمینه افزود: ما به واسطه بلاهایی که سر خودمان آورده‌ایم، باید به نسل‌های بعد جواب پس دهیم چراکه نام نیک برجای نگذاشته‌ایم و دیگر منابعی هم نداریم که بخواهیم خرابکاری‌ها را بپوشانیم بنابراین شرط بقا در حال سخت‌تر شدن است.

وی با بیان اینکه شرط بقا در سرزمین ما احیای اهلیت است، گفت: افرادی که اهلیت دارند در جامعه بسیار کمیاب و نجیب هستند، آنها در شبکه‌های اجتماعی عرض اندام نمی‌کنند و شو ندارند. اقتضای اهلیت نجابت، تواضع و اخلاق‌مداری است و در این میان محمدرضا اولیا از افراد دارای اهلیت است و باید قدر وی را دانست.

عضو پیوسته فرهنگستان هنر تصریح کرد: اهلیت مفهوم وجودی است به‌طوری‌که اگر اهل جایی هستید خود را تمام و کمال متعلق به آن جا بدانید. اما هر چه به جلوتر حرکت کردیم و در طی این ۷۰ سال اخیر ساز وجودی ما از کوک خارج شده است و در جای صحیحی قرار نگرفتیم. حتی نمود این مسئله را در معماری کشورمان هم شاهد هستیم و هیچ المانی از معماری اصیلی را که سال‌ها به آن بالیدیم، نه‌تنها دیگر شاهد نیستیم بلکه هر چه به جلوتر می‌رویم، شاهد نابودی میراث گذشتگان هم هستیم.

سید محمد بهشتی خاطرنشان کرد: افراد کوک در جامعه ما بسیار کمیاب و در سایه هستند. به نظرم دکتر اولیا یکی از این نوادر است که در حوزۀ معماری حرف‌های زیادی برای گفتن دارد و امروز که در آیین رونمایی از این کتاب هستیم به نظرم یکی از آثار فاخر در حوزۀ معماری را شاهد هستیم که در طی این دهه‌ها نمونۀ آن را شاید کم‌تر دیده باشیم و امیدوارم امثال آقای اولیا را بیشتر ببینیم.

بهشتی در پایان سخنانش بر اینکه باید ارتباط بین افراد دارای اهلیت و طالبان اهلیت برقرار شود، تاکید کرد.

کتاب استاد اولیا ماحصل سال‌ها تلاش ایشان در حوزۀ معماری است

زهیر متکی، دانش‌آموختۀ دکتری معماری از دانشگاه توکیو و از شاگردان استاد اولیا که اجرای برنامه را عهده‌دار بود، در ادامه به یکی از ویژگی‌های مدرسۀ هنر و معماری یزد اشاره کرد و گفت: در این مکان علمی علاوه بر بهره بردن از معلمان زبده و حرفه‌ای معماری، دانشجویان می‌توانند از کالبد خود مدرسه که از نظر معماری یکی از شاهکار‌های خارق‌العاده به شمار می‌رود نیز بهره‌مند شوند.

وی ادامه داد: در میان استادان این مدرسه باید گفت که استاد اولیا از پیش‌قراولان و سرآمدان تدریس در حوزۀ معماری است که امروز و در رونمایی از کتاب وی، مخاطبان آن با نوعی از نگاه ایشان روبه‌رو می‌شوند که در نوع خود جالب است و حاصل تفکر و اندیشه‌ورزی و ماحصل سال‌ها تلاش استاد در حوزۀ معماری است.

امروز شعار بر شعور غبله پیدا کرده

هادی ندیمی، دیگر سخنران این مراسم گفت: وجود ما مثل آب است که هم می‌شود گل‌آلود بود و هم شفاف. اگر آب شفاف شد، پنهانی‌های خودش را نمایان می‌کند، در حالی که در آب گل‌آلود هیچ چیزی نمایان نیست.

وجود ما مثل آب است که هم می‌شود گل‌آلود بود و هم شفاف. اگر آب شفاف شد پنهانی‌های خودش را نمایان می‌کند در حالیکه در آب گل‌آلود هیچ چیزی نمایان نیست. تقریبا وجود انسان هم به‌سان آب می‌ماند.

ندیمی افزود: تقریباً وجود انسان هم به‌سانِ آب می‌ماند. حقایق در انسان پنهان نیستند بلکه شهوت، قدرت، غضب و منفعت است که این حقایق را در انسان پنهان می‌کند و اجازۀ شفافیت به آن‌ها نمی‌دهد. عمق وجود ما پر از حقایق است، اما وقتی گل‌آلود شد، حقایق هم پنهان می‌شود. مصداق آن را در دنیای امروزی باید در سرعت رشد تکنولوژی دانست که به گل‌آلود شدن عمق وجودی بشر کمک کرده است.

وی ادامه داد: امروز شعار بر شعور ما غلبه کرده است و با این موضوع بر جامعۀ خودمان حکم‌فرمایی می‌کنیم. وقتی نفس ملول شود انسان هم نایاب می‌شود و در حوزه‌ای به مشکل بر می‌خورد.

شهرهای ما رشد غیر منطقی داشته است

محمدرضا اولیا، پژوهشگر کتاب در جستجوی آداب آبادانی؛ در مکتب معماری یزد هم در این مراسم، نوشتن را فرصتی برای در معرض قراردادن فهم بشر به دیگران عنوان کرد و گفت: نگاهی که بنده به مباحث معماری دارم، به‌عنوان یک پروژه نیست که آغاز و پایان داشته باشد بلکه به ما یاد داده شده تا با خلق اثری به سرانجام و خروجی آن فکر کنیم تا بتوان تحولی را در جامعه ایجاد کرد و ره‌آورد مثبتی را به وجود آورد. اگر افتخاری در این ۵۰ سال اخیر داشتم حتماً با مشورت دوستانی دانشمند که در این حوزه حرفی برای گفتن دارند، بوده است.

وی به ذکر توصیه‌ای به معماران پرداخت و بیان داشت: اگر خواستید بنایی را بسازید، حتماً به اطراف آن توجه کنید تا ببینید چه اتفاقی افتاده است و جنس خاک آن از هر نظر چگونه است.

این استاد معماری خاطر نشان کرد: به علت معماری‌هایی که در ساختمان‌های امروزی شاهد هستیم بچه‌ها از بازی کردن محروم شده‌اند و در خانه‌ها نقش حیاط را دیگر مثل گذشته شاهد نیستیم. در حالی که در معماری‌های گذشته ما با استفاده از فضای حیاط این فضا را برای شادی بچه‌ها و بازی کردن آن‌ها فراهم کردیم، اما امروز با حذف این نوع معماری به نوعی شاهد ظلم و جفا به فضای معماری کشور هستیم.

وی ادامه داد: امروزه نسبت توسعه موقعیت شهری را نمی‌دانیم به‌طوری‌که شهر‌های ما رشد غیر منطقی داشته است و وقتی شاهد این رشد نامعقول باشیم، دیگر نمی‌دانیم که چه کار باید کرد.

اولیا در اشاره به این کتاب گفت: این کتاب گزیده‌ای از مقالاتی است که در زمینۀ معماری ایرانی اسلامی، مرمت، حکمت و هنر اسلامی که بازه‌ای بیست‌ساله و از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۸۰ نگاشته‌ام که در آن به فصل‌هایی، چون هنر و معماری سنتی یزد پرداخته شده.

در پایان این جلسه، پس از پخش کلیپ، کتاب «در جستجوی آداب آبادانی» رونمایی شد و از محمدرضا اولیا نگارنده این اثر با اهدا هدیه‌ای تجلیل شد.

لازم به یادآوری است، کتاب «در جستجوی آداب آبادانی» دارای 266 صفحه است که علاوه بر مقدمه هادی ندیمی از فصل‌هایی چون «هنر و معماری سنتی یزد، فهرست کلی آثار تاریخی یزد، بازار یزد، مسجد جامع فهرج یزد؛ اثر کم‌نظیر دوران انتقال، رباط زین‌الدین، یادمان‌ها، رسانه‌ای برای ارتباط با آیندگان، جایی برای زیارت و پیوند کاشی‌کاری سنتی و صنعت سرامیک» تشکیل شده است.

نگارنده در دیگر فصول این کتاب، سرفصل‌هایی چون «نیایش و آفرینش فضا، منکرات در معماری و شهرسازی یزد، میراث‌فرهنگی در کما، گزارشی از نهمین همایش بین‌المللی مطالعه و حفاظت معماری خشتی در یزد، فرهنگ صیانت و از نظام‌مهندسی دیروز تا نظام‌مهندسی امروز» را مورد تحقیق و تفحص قرار داده است که می‌تواند برای دانشجویان مقاطع کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکترای معماری و شهرسازی، کارشناسان معماری، کارشناسان مرمت، مدیران ستادی و اجرایی امور معماری و شهرسازی منبع و مرجعی قابل اتکا به حساب آید.