پژوهشکده هنر فرهنگستان هنر نشست تخصصی«رویکرد معماران معاصر ژاپنی به سنت در قرن بیستم میلادی» را برگزار کرد.

به گزارش روابط‌ عمومی پژوهشکده هنر، این پژوهشکده نشست تخصصی«رویکرد معماران معاصر ژاپنی به سنت در قرن بیستم میلادی»را با سخنرانی میثم معصومی،روز چهارشنبه هجدهم مهرماه 1403 برگزار کرد.

مجید پروانه‌پور، عضو هیئت علمی و مدیر گروه نظریه و نقد هنر پژوهشکده هنر، ضمن خوش‌آمد‌گویی به میهمانان و معرفی سخنران، گفت: در خصوص زیبایی‌شناسی، باتوجه به رویکرد کلی که در کشور بوده است، ناظر بر اینکه از تمرکز بر زیبایی‌شناسی‌های اروپایی فاصله بگیریم و به زیبایی‌شناسی‌هایی که الزاما از زیبایی‌شناسی سنتی اروپایی بر نمی آید، تمرکز کنیم، در این راستا هدف این بوده است که بستری فراهم شود برای طرح دیدگاه‌های دیگر، فارغ از اینکه در مقام ارزش‌گذاری برای این زیبایی‌شناسی‌ها بر بیاییم. این قبیل زیبایی‌شناسی‌ها که ما بر آن شدیم آنها را با عنوان کلی «زیبایی‌شناسی‌های بدیل» بنامیم، به سایر نگرش‌های نظری و فلسفی به مقولات زیبایی و هنر در سنت‌های شرقی توجه می‌کند. در این مسیر از آقای دکتر معصومی دعوت کردیم تا با توجه به سوابق کاری و فکری ایشان که بر معماری و زیبایی‌شناسی معماری متمرکز است در این خصوص سخنرانی بفرمایند.

سپس معصومی، پژوهشگر فرهنگ و هنر ژاپن، با طرح سوالاتی، از قبیل، انگيزه معماران ژاپني براي مراجعه به سنت معماري چيست؟ و تعريف سنت در ميان معماران ژاپني و روشهاي استفاده از سنت در ميان معماران معاصر چیست؟ سخنرانی خود را آغاز کرد و گفت: ژاپن بعد از يك دوره طولاني قطع ارتباط با جهان خارج و از اواسط قرن ١٩ ميلادي درهاي كشورش را به روي دنياي پيرامون گشود. اولين يافته دولت و طبقه نخبه ژاپن در مواجهه با دنياي بيرون، درك ميزان عقب‌ماندگي خود در مقابل ديگران به خصوص دول غربي بود. از اين رو در يك سياست بسيار راديكال و متفاوت با سنت موجود، شروع به پذيرش تمام مظاهر و مفاهيم غربي مي كنند و تعمدا سعي مي‌كنند نه تنها با نهضت ترجمه، دانش غربي را بياموزند، بلكه از سبك مو و لباس تا غذا در كليه اركان زندگي فردي و اجتماعي غرب را الگوي خود قرار دهند. در معماري هم اين مسير طي شد و سنتهاي گذشته كنار گذاشته شد.  معادل كلمه Architecture انگليسي كلمه جديدي Kenchiku ابداع و ساختمان‌هاي آجري با نماي سنگي برگرفته از سبك‌هاي رايج در آن روز اروپا و آمريكا مثل سبك‌های كلاسيك و نئوكلاسيك رواج پيدا كرد. در اين ميان با گذشت چند دهه، انديشمندان ژاپني باز نگاهي به گذشته انداخته و سعي مي كنند مفهوم سنت را تعريف كرده و با بازخواني سنت، تعادلي ميان هويت سنتي خود و دانش و فرهنگ وارداتي غربي ايجاد كنند، تا جايي كه امروزه حداقل در اذهان عموم، ژاپن به عنوان يك كشور پيشرفته ولي پايبند به فرهنگ و سنن اصيل خود شناخته مي شود. هدف از اين نشست، معرفي تجربه معماران ژاپن در اين خصوص است.

این پژوهشگر با تمركز بر معماري و با بررسي آرا و آثار معماران ژاپن كه نقش موثري در شكل‌گيري تفكر معماري معاصر ژاپن داشتند، تاثير سنت بر شكل گيري تفكر معماري معاصر ژاپن را روشن ساخت و سپس انگيزه معماران ژاپني را از بازگشت به سنت مورد واكاوي قرار داد و در ادامه، معماری ژاپنی را به پنج دوره زمانی بزرگ، دوره های باستانی، کلاسیک، فئودالی، ادو و مدرن تقسیم بندی کرد و گفت: از دوره باستانی معماری ژاپنی، اطلاعات زیادی در دسترس نیست و حتی بنایی از آن دوران باقی نمانده است.

در دوره ”ادو“ علی رغم اینکه دوره پایداری بوده و معماری‌های چشمگیری از آن دوران دیده می‌شود و بسیار پر زرق و برق  هستند و جذابیت بصری زیادی نیز دارند، دوره‌ای نیست که ژاپنی‌ها خیلی به آن علاقه داشته باشند و بخواهند دوره سنتی معماری خودشان را به آن ارجاع بدهند. معماران ژاپنی به ایده‌پردازی و نظریه‌پردازی در این مورد می‌‌پردازند که معماری سنتی ژاپن را به کدام یک از این دوره ها میتوان نزدیک‌تر دانست. چوتا ایتو، در اوایل قرن بیستم میلادی اولین نظریه‌پردازی است که در این حوزه کار می‌کند و پایان نامه خود را اختصاص می‌دهد به برداشت از معبد هوریو‌جی که قدیمی‌ترین ساختمان چوبی جهان است و ثبت میراث جهانی نیز شده و به دوره‌ای که فرهنگ و معماری بودایی وارد کشور ژاپن شده است، برمی‌گردد و طی برداشت‌هایی که انجام می‌دهد به نشانه‌هایی دست پیدا می‌کند از جمله ستون‌ها، که ویژگی منحصربه‌فردی دارند که قطرشان در وسط زیاد می‌شود و این نظریه رو مطرح می‌کند که با توجه به شواهد موجود، ممکن است که ارتباطی فرهنگی و انتقال تکنولوژی بین ژاپن و یونان وجود داشته باشد. این نظریه مسیر گسترش نوعی سبک معماری التقاطی متاثر از افکار نئوکلاسیک در اروپا شد. از طرف دیگر او با مسافرت و مطالعه‌ای که روی معماری آسیا، اروپا و آمریکا انجام می‌دهد با مطرح کردن نظریه تکامل به این می‌پردازد که معماری یونان و بین‌النهرین در فرایند تکامل خود از سازه‌هایی برگرفته از متریال بومی (چوب در یونان و خشت در بین النهرین) در مرحله تکامل به معماری سنگی رسیدند؛  بنابراین معماری چوبی ژاپن که هنوز به تکامل نرسیده است در مسیر تکامل خود قاعدتا باید تبدیل به معماری سنگی شود.

در ادامه معصومی نظرات معماران مدرنیست ژاپنی را در خصوص سنت معرفی کرد و نشان داد که این معماران سنت را به عنوان ابزاری در راستای پیوند دادن و معرفی معماری روز دنیا در ژاپن به کار برده‌اند.

معصومی در ادامه به عنوان يك نمونه موردي، با تمركز روي ستون به عنوان يك عنصر مهم در سنت معماري ژاپن، تجربيات متفاوت معماران معاصر ژاپن در مواجهه با اين عنصر سنتي را مورد مقايسه و بررسي قرار داد و گفت: در معماری ژاپن در بسیاری از موارد از ستون بدون اینکه هیچ نقش سازه‌ای داشته باشد استفاده شده است. او با مثال‌هایی از ادبیات و اسطوره‌های ژاپنی نشان داد که ستون در فرهنگ ژاپن جایگاه مهمی داشت و در معماری به غیر از عملکرد سازه‌ای، نقش معنادهی به فضا و مکان‌سازی دارد. از این رو ستون یکی از مهم‌ترین المان‌ها در شکل‌گیری فضای داخلی است. او با بررسی نمونه‌های مختلف و متنوعی از به کارگیری ستون به عنوان یک نماد یا المان سنتی در ساختمان‌های مختلف، حضور مستمر این نشانه را تا آخرین سازه‌ای که در ژاپن برای اکسپوی سال ۲۰۲۵ طراحی شده است دنبال کرد.

  بخش پایانی این نشست به بحث و تبادل نظر با حاضران و پاسخ‌گویی به پرسش‌های شرکت‌کنندگان اختصاص داشت.