آرم فرهنگستان هنر
معماری ایلخانی در نطنز، مجموعه مزار شیخ عبدالصمد
معماری ایلخانی در نطنز، مجموعه مزار شیخ عبدالصمد تاریخ ثبت : 1391/02/17
طبقه بندي : کتاب ,
موضوع : معماری ایلخانی در نطنز، مجموعه مزار شیخ عبدالصمد
نویسنده : شیلا بلر
عکس :
ویراستار : اعظم حاجي علي اكبر
چاپ اول : پاییز 1387
چاپ و صحافي : شركت چاپ و نشر شادرنگ
تعداد صفحات : 224 صفحه
اطلاعات بیشتر : نام مغولان براى اغلب ايرانيان يادآور خيل سوارانى است كه در پى سركرده خون‏خوارشان، چنگيز، مى‏تاختند و رعيتان وروستاييان بى‏دفاع را كشتار و غارت مى‏كردند. اين تصّور چندان هم دور از واقع نيست؛ چرا كه هجوم مغولان در آغاز سده‏هفتم / سيزدهم بسيار وحشيانه بود (براساس برآوردهاى رايجْ جمعيّت به مراتب كاهش يافت). صحنه‏هاى رزم بازمانده ازحدود آن روزگار نيز نشان‏دهنده وحشيگرى‏ها و سركشى‏هاى سپاهيان مغول است (تصوير136). با اين حال، چنان‏كه امروزه‏تاريخ‏نگاران مى‏دانند، معمولاً تاريخ را بازماندگان يك رويداد، در اين مورد ايرانيان، نوشته‏اند و غالباً تصوير متعادلى از آنچه‏گذشته است به دست نداده‏اند. در حقيقت، مغولان رشته حيات ايران را كاملاً از هم نگسستند. زمانى كه در سال 656 ق / 1258م پيش‏رَوى‏شان به‏جانب باختر در عين‏جالوت متوقف شد، فرمانروايى بخش وسيعى از فلات ايران را در دست گرفتند و اين آخرين پيروزى‏ايشان بود. آنان در آغازْ خود را ايلخان و تابع خانِ بزرگ چين خواندند؛ امّا در پايان قرن، غازان‏خان اين قانون را زير پا نهاد و به‏نام خود سكه ضرب كرد و به اسلام گرويد و حكومتى اسلامى تشكيل داد. اصلاحات اجرايى قابل توجه او، به نوعى باززايى‏اقتصادى انجاميد و وجوهات حاصله صرف ساخت بسيارى از نمونه آثار شكوهمند هنر ايرانى شد. روند توليد صنايعى چون سفالگرى و فلزكارىْ تداوم و هنر نگارگرى گسترش يافت. هر چند از نسخه‏هاى مصور پيش ازسده هفتم / سيزدهم، نمونه‏هاى اندكى به جا مانده است، در دوره ايلخانى اين هنر گسترده و پاينده شد. ايرانيانِ سده‏هاى‏ميانه نيز از اين حقيقت آگاه بودند؛ چرا كه مورخ و نقاش مشهور سده دهم / شانزدهم دوست‏محمد هروى، نوشته است كه‏در دوره ايلخانى هنرمندى ايرانى استاد احمد موسى كه شاگرد پدر خود است «پرده‏گشاى چهره تصوير شد و تصويرى كه‏حالا متداول است، او اختراع كرد». سرمايه‏گذارى فرهنگى در فعاليت‏هاى عمرانى از اين هم بيشتر بود. دونالد ويلبر119 بناى تاريخىِ به‏جامانده از سده‏هاى‏هفتم و هشتم / سيزدهم و چهاردهم را فهرست كرده كه بيشتر آنها درون مرزهاى امروزى ايران است. ديگر بناها نيز درآناتولى، جمهورى آذربايجان، و قفقاز واقع‏اند و در متون تاريخى از بناهاى بى‏شمار ديگرى ياد شده كه اثرى از آنها به‏جانمانده است. برخى از اين بناها بازسازى شده ساختمان‏هاى پيشين بود كه در طى هجوم مغولان‏آسيب ديده بودند. ساير آنهانيز بناهايى بود كه براى پاسخ‏گويى به نيازهاى جديد يا بيان انديشه‏هاى تازه ساخته مى‏شد. حدود نيمى از بناهاى فهرست‏ويلبر - 56 بنا - انواعى از بناهاى دينى است كه در دوره‏هاى پيش از مغولان نيز رواج داشت - مساجد، مدارس، و مقابر. در سه‏مورد نيز اين بناها درون مجموعه مزارات گرد آمده بود. يكى از محفوظ مانده‏ترين نمونه‏هاى مجموعه مزارات دوره ايلخانى در حومه شهر كوچك نطنز، واقع در 130 كيلومترى‏شمال اصفهان، در جاده قديمى‏اى كه قم و كاشان را به يزد و اردستان پيوند مى‏دهد، قرار دارد (شكل 1). مجاورت باسراشيبى آبراه برفاب‏هايى كه از قله كوهستان جارى مى‏شود، اين شهر را به مكانى فرح‏بخش تبديل كرده كه با شهرهاى‏خشك و غبارآلودى كه بر گرد دشت كوير حلقه زده‏اند، در تضاد است. دشت كوير بيابانى شوره‏زار است ك تقريباً بيشترنواحى مركزى فلات ايران را پوشانده است. در سمت جاده اصلى قم - كاشان، راه ناگهان به سوى ميدانى كوچك، با درخت‏چنار تنومندى ميان آن، باز مى‏شود. در پسِ اين ميدان يكى از خيال‏انگيزترين نماهاى خارجى معمارى ايران گسترده شده‏است (تصويرهاى 4-1). ويلبر به شايستگى تأثير انبوه كاشى‏هاى زرين‏فام، گچ‏برى‏ها، و آجرهاى سفالين را كه در سايه‏درخت چنار خودنمايى مى‏كنند، با نگاره‏اى ايرانى مقايسه كرده است. در انتهاى غربى نماى بيرونى، درگاه بنا ديده مى‏شود (تصويرهاى 2 و 92 - 70). همه آنچه از بناى اوّليه به جا مانده است،چنان‏كه از كتيبه احداثيه بنا پيداست، خانقاهى است كه در اوايل سده هشتم / چهاردهم با حمايت زين‏الدين ماسترى ساخته‏شده است. (اندك زمانى پيش از دهه 1930 اين بنا ويران و سپس مسجدى نو به جاى آن ساخته شد). در مركز نماى بيرونىْ‏طاق‏هاى سه‏گانه‏اى ديده مى‏شود (تصوير 3). مناره‏اى با كتيبه‏اى به تاريخ 725 ق / 1325 - 1324م بر فراز طاق ميانى قدبرافراشته است (تصويرهاى 69 - 56). در جانب شرقىْ سردر ورودى ديگرى هست با كتيبه‏اى كه بر اساس آن، اين بنا مسجدى است كه در سال 704 ق / 1305 -1304 م با حمايت زين‏الدين ماسترى بازسازى شده است (تصوير 4). اين سردرْ ورودى مسجد است (تصويرهاى 8 - 7).درون درگاه به وسيله هشت پلّه حدود 2 متر پايين مى‏آيد و به راهرويى دراز و باريك راه مى‏يابد (تصوير 9). در ديوار غربىِ‏راهرو، درگاه ديگرى هست كه به اتاقك چليپاشكل آرامگاه راه دارد (تصويرهاى 50 - 33). بر پايه كتيبه گچ‏برى‏اى كه زيرمقرنس‏كارى چشم‏گير گنبد جاى گرفته است، اينجا مزار شيخ عبدالصمد است كه در سال 707 ق / 1308 - 1307 م به فرمان‏زين‏الدين ماسترى ساخته شده است. انتهاى راهرو با خميدگى‏اى به سمت شرق به صحن مسجدى چهار ايوانى منتهى‏مى‏شود (تصويرهاى 23 - 10). ايوان جنوبى (تصويرهاى 25 - 24) محرابى پيش‏آمده دارد (تصوير 26). طاق‏نماهاى مجاوراين محراب به گنبدخانه هشت‏ضلعى (تصويرهاى 31 - 27) راه دارن�
تعداد نمایش : 2915 <<بازگشت
منو اصلی
 

مؤسسات تابعه

پژوهشکده هنر
مؤسسه تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری
مؤسسه فرهنگی هنری صبا

پیوندها

فرهنگستان‌های ایران
دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها
مؤسسات پژوهشی
یاد استاد
پورتال قدیم

تماس با ما

ساختمان مرکزی : تهران- خیابان ولیعصر، پایین‌تر از چهارراه طالقانی، شماره 1552
كدپستي : 1416953613
تلفن : 5 - 66954200 دورنگار : 66951167
رایانامه : honar@honar.ac.ir
کلیه حقوق متعلق به این پورتال برای فرهنگستان هنر محفوظ است.