سخن ناشر
هنر حاصل ذوق و حس زيباشناختي هنرمند و تجربيات و آموختههاي اوست. در اين مسير، او در تعامل با هنر و دانش اقوام و ملل ديگر به غناي تجربة خود ميافزايد و افق ديد خويش را ميگسترد و از اين رهگذر است كه آثار و انديشههاي هنري به منصة ظهور ميرسد و ميراث هنري شكل ميگيرد. اين ميراث هنري جلوة تلاش هنرمندان، انديشمندان و انسانهايي است و در آفرينش اثري زيبا سهم داشتهاند. در واقع آنچه به عنوان دستساختهاي انساني در قالب يك تابلو نقاشي چشمنواز، بنايي عظيم، مجسمهاي زيبا و خطوط اسرارآميز خودنمايي ميكند، تحت تأثير انگارهها و انديشههاي رايج در تمدنهاي گوناگون بشري است. مهم آن است كه اين ميراث را بشناسيم و ابعاد گوناگون هنري، فلسفي، تاريخي، جامعهشناختي و ... آن را تحليل و بررسي كنيم.
بر همين اساس فرهنگستان هنر در چارچوب رسالتي كه در نشر، ترويج و حمايت از هنر برعهده دارد، علاوهبر برپايي همايشهاي بينالمللي، همانديشيها و نمايشگاههاي مختلف، با انتشار مجموعه آثاري در حوزههاي گوناگون هنر سعي در پاسخگويي به نياز هنرمندان و محققان در اين زمينه دارد.
انتشارات فرهنگستان هنر به منظور گسترش و ترويج مباحث فلسفي و نظري هنر، اقدام به چاپ و انتشار اين موضوعات در قطع جيبي كرده است. مجموعة حاضر كه درسگفتارهايي دربارة زيباشناسي فلسفي و فلسفه هنر و حاصل تلاش گروه فلسفه و حكمت و هنر فرهنگستان است، اولين مجموعه از اين نوع كتابهاست كه منتشر ميشود.
اميد است با انتشار اين مجموعهها امكان دستيابي سهلتر علاقهمندان به اينگونه مباحث فراهم آيد.
انتشارات فرهنگستان هنر
زمستان 1383
پيشگفتار
در ايران رشتههاي زيباشناسي فلسفي و فلسفة هنر به رغم داشتن علاقهمندان بسيار هنوز در مراحل نخستين شكلگيري خود هستند. اين در حالي است كه در فرهنگ ديرپاي سرزمين ما هنرهاي اصيل، باشكوه و كمنظيري چهره نموده و از پشتوانههاي استواري برخوردار بودهاند.
فرهنگستان هنر جمهوري اسلامي ايران براي گسترش و تعميق مباحث نظري هنر كوشيده است تا با ترغيب صاحبنظران عرصه هنر و بويژه انديشمندان حوزه فلسفه از يك سو و تشويق علاقهمندان، هنرجويان و دانشپژوهان از سوي ديگر، بستري براي آشنايي جامعه فرهنگي با اين مباحث فراهم كند. به اين منظور فرهنگستان هنر طي سالهاي 1382 و 1383 از جمعي از استادان اين حوزه دعوت كرد تا درسگفتارهايي را دربارة زيباشناسي فلسفي و فلسفة هنر برگزار كنند. اين درسگفتارها با هدف معرفي فشرده و اجمالي مباحث زيباشناسي و فلسفة هنر و زمينهسازي براي جلب توجه، مطالعة بيشتر و راهيابي به كارهاي پژوهشي، اندك زماني پيش از تأسيس دورة دكتراي فلسفة هنر در دانشگاه علامه طباطبايي و با همكاري فرهنگستان هنر، برگزار شد. مجموعة حاضر حاصل اين درسگفتارهاست كه اينك با تكملههايي بهويژه در مورد معرفي منابع براي مطالعة بيشتر تقديم ميگردد.
بدون شك مجموعة حاضر خالي از كاستيها نيست. همفكري صاحبان نظر و اهل هنر و پيشنهادها و نقدهاي ارزشمندشان ميتواند در راهيابيهاي آينده مددكار ما باشد.
پيشينة زيباشناسي هگل «مناسبت ذايقة هنري و شناخت»
زيبايي- خاصه زيبايي هنري- در تعيين اولية خود همواره با نيكي و حقيقت (شناخت) توأمان بود و با آنها مناسبت ذاتي داشت. اين تلقي از امر زيبا كه بارزة فلسفة يونان باستان (افلاطون، جمهوري) بود در زيباشناسي عصر جديد اعتبار خود را از دست داده است. پيدايش معارضه بين تفكر تجربهگرايي و عقلگرايي شكاف ميان زيبايي، نيكي و شناخت وجاهت فلسفي يافت، امري كه به نوبة خود بر تبيين و تعريف بعدي زيباشناسي سايه افكند. اين نكته از قرن هجدهم طرف توجه نظريهپردازان زيباشناسي قرارگرفت و محافل فلسفي به آن با ديدة معضلي مينگريستند كه آنان را دعوت به پاسخگويي به مسئله ميكرد. اين توجه بيش از همه در فلسفة آلمان پديدار گشت.
فهرست مطالب
سخن ناشر
پيشگفتار
پيشينة زيباشناسي هگل: مناسبت ذايقة هنري و شناخت
اولين انديشة زيباشناسي هگل
مروري بر زيباشناسي هگل: هنر در واقع نخستين معلم تودة مردم بوده است.
زيبايي هنري و زيبايي طبيعي
شيوههاي علمي بررسي امر زيبا و هنر
مفهوم زيبايي هنري
تصورات معمول در باب هنر
مفهوم حقيقي هنر
مفهوم امر زيبا بهطور كلي- ايده
ايدة امر زيبا
زيبايي طبيعي
گزارش فلسفة هنر يا استتيك هگل
1. تفكيك و تقسيمبندي شكلهاي هنر
سمبوليك آگاهانه
2. هنر كلاسيك
3. هنر رمانتيك
قسمت سوم- سيستم هنرهاي خاص
آثار معماري در نوسان بين معماري و تنديسه
ستون هرميشكل
ممنونها
معماري پرستشكدة مصري
گذار به معماري خدماتي
خصلت كلي معماري ارگانيك، در خدمت منظور بودن
تناسب بنا نسبت به هدف
خانه به عنوان سنخ اساسي بنا
معماري رمانتيك
فرماسيونهاي خاص معماري
شكل دروني و بيروني بنا
نحوة تزيين
سبكهاي گوناگون در معماري رمانتيك
معماري تاق كماني رومي
تنديسه
اصل (مبدأ) تنديسه بهطور مشخص
محتواي بنيادي تنديسه
هيئت تنديسة زيبا
تنديسه به مثابة هنر آرمان كلاسيك
آرمان در تنديسه
حالت و حركت بدن
فرديت هيئت تنديسه ايدآل
تجسم خدايان متفرد
تنديسة مسيحي
نظام هنرهاي متفرد
هنرهاي رمانتيك
نقاشي
تعيّن اساسي موضوع نقاشي
مصالح حسي در نقاشي
درك هنري، كمپوزيسيون و بارز كردن
موسيقي
خصلت كلي موسيقي
دريافت موسيقايي محتوا
تأثير موسيقي
تبيين وسايل ابزاري خاص در موسيقي
شعر
گونههاي شعر
مناسبت شعر با علم، فلسفه و با ديگر هنرها
گونههاي شعر
شعر غنايي
شعر دراماتيك
بارزههاي اثر دراماتيك
انشا، ديالوگ، وزن و قافيه
انواع شعر دراماتيك و ويژگيهاي عمدهاي كه در تاريخ داشته
تراژدي
جايگاه هنر در عصر علوم و فلسفه
فهرست منابع