سخن نخست
فرهنگستانهاي جمهوري اسلامي ايران هر سال طي مراسمي با حضور رئيس جمهور و شخصتيهاي علمي كشور چهرههاي برجستة علمي، ادبي و هنري كشور را معرفي ميكنند. مجمع عمومي فرهنگستان هنر در نشست مورخ 17/1/1384 كه به رياست مهندس ميرحسين موسوي برگزار گرديد، با آراي اعضاي پيوسته، جناب آقاي علي نصيريان را بهعنوان چهرة برگزيدة اين فرهنگستان براي سال 1384 انتخاب كرد.
علي نصيريان از هنرمنداني است كه مرزهاي بين هنر و زندگي را برداشته است، چنانكه زندگي او عين هنر او و هنر او عين زندگي اوست. نصيريان حس هنري، تفكر پژوهشي، عشق به ميهن و تعهد به فرهنگ ايراني- اسلامي را يكجا با هم دارد. او بازيگري بينظير، نمايشنامهنويسي نوآور و پژوهشگري مدبّر است. نصيريان پس از دهها سال خدمت بيوقفه به جامعة هنري، هنوز چنان عاشقانه نسبت به هنرمندان جوان، متعهدانه نسبت به فرهنگ خودي و مسئولانه نسبت به وضعيت هنر بهويژه تئاتر و سينما سخن مي گويد كه شور و اميد در دل پير و جوان جوانه ميزند.
انتخاب علي نصيريان را بهعنوان برگزيدة فرهنگستان هنر به ايشان و جامعة نمايشي و سينمايي و همة هنرمندان تبريك گفته، اميد است اين تجليلها نهتنها موجب دلگرمي هنرمندان بزرگي مثل نصيريان شود، بلكه بارقههاي اميد را در دل جوانان ايجاد كند و همچنين زمينههاي بازانديشي و تحول در استفادة بهتر از اين پيشكسوتان عرصة هنر، ازجمله هنرهاي نمايشي كشور را فراهم آورد.
در پايان ازمؤلفان و گردآورندگان مقالات و نيز دستاندركاران چاپ و انتشار اين مجموعه تشكر و سپاسگزاري ميشود.
بهمن نامور مطلق
معاون پژوهشي فرهنگستان هنر
مقدمه
ارتقاي فرهنگ و هنر ايران اسلامي به جايگاهي كه شايسته و در شأن آن است، بيمدد كارساز و انديشة راهگشاي فرزندان آن ميسر و ممكن نخواهد بود. بحمدالله و المنه آسمان هنر ايران نيز هيچگاه از اين ستارگان درخشان بيبهره نبوده و نخواهد بود.
تاريخ فرهنگ و هنر اين سرزمين همواره گوياي اين بوده است كه هنرمندان بزرگ هميشه از متن جامعه برخاستهاند، ارتباط خود را با آن حفظ كردهاند، به هويت و فرهنگ خود توجه نموده و آن را متناسب با روزگار خود در قالب آثار هنري بازنمودهاند، براي رسيدن به قلة معرفت و هنر از هيچ تلاش، كوشش و رياضتي فروگذار نبوده، آموختهاند و آموزش دادهاند و مهمتر از همه درست زيستهاند.
… و علي نصيريان اين همه را يكجا دارد. او يكي از هنرمنداني است كه همواره بر تارك هنر اين مرز و بوم خصوصاً هنر نمايش و سينما درخشيده است.
او اكنون در هفتاد و يك سالگي، تجربة پنج دهه تلاش بيدريغ و كمنظير را در اعتلاي هنر نمايش بههمراه دارد. يادآوري اين نكته كه بسيار نادر و كمياباند هنرمنداني كه بيش از نيم قرن از عمرشان را به هنري خاص بپردازند، اهميت كار نصيريان را مضاعف مينمايد و مسئوليت ما را در مسير شناخت هنر و هنرمندان اين مرز و بوم و پاسداشت تجارب و اندوختههاي آنها دوچندان مينمايد؛ چرا كه هميشه آموخته و ديدهايم هرگاه انديشه و تجربة بزرگان را توشة راه خود قرار دادهايم، توانستهايم گامهاي بزرگي در مسير پيشرفت و تكامل اجتماعي برداريم.
گذشته از حضور بيوقفه و مستمر علي نصيريان در فضاي هنري كشور، بازي در نقشهايي ماندگار در تئاتر، سينما و تلويزيون، توجه ويژه و بجا به اشكال مختلف نمايش سنتي ايراني ازجمله تعزيه، سياهبازي، پردهخواني، نقالي، معركهگيري و ... و استفادة خلاقانه از آنها در تئاتر نوپاي آنزمان ايران، نظم و انضباط هنري، روحية حساس و كنكاشگر در برخورد با مسائل و پديدههاي اجتماعي و هوشياري و قدرت بالا در تجزيه و تحليل اين مسائل و طرح هنرمندانة آنها در آثارش، توجه به زبان مردم و تلاش براي خلق هنري كه بتواند با پيكرة اصلي جامعه ارتباط برقرار نمايد، سبب گرديده كه آثار او از عمق هنري و انديشهاي خاصي كه از او انتظار ميرود، برخوردار باشد.
خلاصه آنكه، تكريم هنرمند، اهتمام به هنر و بزرگداشت آن است؛ اهتمام به اين امر، توصية حكيمانة گذشتگان ماست كه هنرمند بايد قدر بيند و در صدر نشيند. بدينمنظور فرهنگستان هنر علي نصيريان را بهعنوان هنرمند برگزيدة سال 1384 انتخاب نموده است تا از ايشان در جشن نامآوران فرهنگستانهاي جمهوري اسلامي ايران و در كنار برگزيدگان فرهنگستانهاي علوم، زبان و ادبيات فارسي و علوم پزشكي به پاس يكعمر خدمت صادقانه و ارزشمند در راه اعتلاي فرهنگ و هنر ايران زمين تقدير گردد. به همين مناسبت مجموعهاي كه پيشروست حاوي زندگينامه و مجموعه مقالات و گفتگوهايي دربارة علي نصيريان و آثار اوست. هر چند اين مجموعه، حق مطلب را تمام و كمال درخصوص اين هنرمند فرهيخته ادا نميكند، اما قدم كوچكي است در راه حفظ سنت حسنة احترام و پاسداشت بزرگان و فرهيختگان.
در پايان لازم ميدانم از همة كساني كه در تهيه و گردآوري اين مجموعه ما را ياري كردهاند، بهويژه جناب آقاي شهاب پازوكي سپاسگزاري نمايم.
علي منتظري
عضو پيوستة فرهنگستان هنر و
رئيس گروه نمايش و ادبيات نمايشي
فهرست مطالب
سخن نخست
مقدمه
زندگينامة استاد علي نصيريان/ مرجان اميرارجمند
مقالات
دربارة علي نصيريان و آثارش (هنر نمايش در ايران) / اكبر عالمي
از بلبل سرگشته تا رؤيا: نگاهي به نمايشنامههاي علي نصيريان / حسين فرخي
علي نصيريان و تئاتر تلويزيوني در ايران / داريوش مؤدبيان
گفتگوها
گفتگو با استاد عزتالله انتظامي
گفتگو با سيدمحمد بهشتي
گفتگو با ايرج راد
از نگاه علي نصيريان
وضعيت تئاتر در شهرستانهاي ايران
گاهشمار زندگي هنري علي نصيريان
تصاوير