از هنگامی که فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، با هدف پاسداري از ميراث و هنر اسلامي و ملي و پيشنهاد سياست‌ها، راهبردها و دست‌يابي به آخرين يافته‌ها و نوآوري‌ها و نيز ارتقاي فرهنگ اسلامي، براي مقابله با تهديدات فرهنگ مهاجم، پایه‌گذاری شد و به‌طور رسمی کارش را آغاز کرد، نزدیک به سه دهه می‌گذرد. این زمان، برای سیاست‌پردازی و الگو‌سازی‌های کشوری که هنرش قدمتی چند هزارساله دارد، زمانی بسیار اندک است و این مهم موجب شد تا فرهنگستان ابتدا به شناساییِ مسائل و خلأهایی بپردازد که در حوزه هنر وجود داشت.

یکی از موانعی که بسیاری از استادان و دانشجویان رشته هنر با آن مواجه بودند کمبود منابع مکتوب و تألیفی در زمینه هنرهای ایرانی اسلامی بود؛ از این رو، این فرهنگستان ابتدا تلاش کرد تا از سال 1383 به سمت انتشار کتاب‌های تخصصی در زمینه هنر برود. این ضرورت آن‌قدر حس شد که با موافقت شورای عالی انقلاب فرهنگی، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن» تأسیس و در سال ۱۳۸۷، اساسنامه آن در شورای هنر تصویب شد و از اوایل مرداد ۱۳۸۸، در قالب مؤسسۀ وابسته به فرهنگستان هنر، به‌عنوان ناشر تخصصی کتاب‌های هنری به فعالیت خود ادامه داد.

بدین‌ترتیب، فرهنگستان هنر ریل‌گذاری خود را بر این اساس قرار داد تا منابع مکتوب و یافته‌های پژوهشگران را در قالب کتاب، مجموعه‌مقالات یا نشریات، در موضوعات و رویکردهای مختلف هنری، از جمله فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی، هنرهای تجسمی، معماری و شهرسازی، ادبیات، کلیات و تاریخ هنر، هنرهای صناعی، هنرهای نمایشی، و موسیقی منتشر کند تا آیندگان گُسست و فقدانی را که امروز و نسل حاضر، به‌علت کمبود منابع پژوهشی در زمینه تاریخِ فرهنگ و هنرمان حس می‌کنند، جبران کند.

یکی از فعالیت‌های مؤسسه متنْ شناسایی و بررسی رسالات کهن و تصحیح نسخه‌های هنری و تلاش برای بازنشر این آثار ارزشمند و نفیس است که می‌تواند ضمن احیا و حفظ و اشاعه سنت ارزشمند کتاب‌آرایی، در الگوسازی و خلق آثار جدید هنرمندان معاصر کشورمان نیز الهام‌بخش و راهگشا باشد. مؤسسه متن، همواره برای شناسایی و معرفی این‌گونه نسخ مهم هنری، اهتمامی ویژه ورزیده است؛ به‌طوری که تاکنون بالغ بر ۲۰ اثر نفیس منتشر کرده و در اختیار علاقه‌مندان قرار داده است که از آن جمله می‌توان به شاهنامه شاه طهماسبی، خمسه شاه طهماسبی، ورقه و گلشاه و مرقع هند و ایرانی اشاره کرد كه جزء نفیس‌ترین و مهم‌ترین نسخ خطی‌اند.

شناسایی و آماده‌سازی و چاپ تصاویر اشیا و آثار هنری موجود در موزه‌های داخل و خارج کشور نیز بخش دیگری از فعالیت‌های مؤسسه متن است که به‌رغم اهمیت و ارزش بالای آن‌ها، به‌علت نبودِ دسترسی و شناخت، مغفول واقع شده‌اند. این آثار، پس از شناسایی و استخراج کامل مشخصاتشان، به دو زبان فارسی و انگلیسی و به‌صورت نفیس، چاپ و منتشر شدند. شاهکارهای هنر ایران در مجموعه‌های لهستان، در دو جلد که با همکاری موزۀ ملی لهستان برای اولین بار در ایران و جهان منتشر شد، همچنین، نگاره‌های ایرانی گنجینه ارمیتاژ و جلوه‌هایی از هنر ایران در مجموعه‌های مجارستان از جمله این کتاب‌ها به شمار می‌روند.

اگر بخواهیم این انتشارات را به‌صورت کیفی نیز مورد ارزیابی قرار دهیم و این پرسش را مطرح کنیم که آیا توانسته در دو دهه فعالیت خود موفق عمل کند، پاسخ آن را باید در کارنامه جوایز و افتخاراتش جست‌وجو کنیم.

این مؤسسه، به دلیل انتشار كتاب‌های مهم و ارزشمند در تاریخ هنر ایران، در مراسم افتتاح بیست‌وهفتمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران، ناشر برگزیده بخش ویژه شد.

همچنین، دریافت جایزه‌های 5 عنوان کتاب سال، 15 عنوان کتاب شایسته تقدیر سال، 11 عنوان کتاب برگزیده فصل و 14 عنوان کتاب شایسته تقدیری فصل، تاکنون، در کارنامه فعالیت‌های انتشارات متن به ثبت رسیده است.

در ضمن، این انتشارات، در سال ۱۳۹۰، از سوی خانه موسیقی، ناشر برگزیده حوزه موسیقی شد و 9 عنوان از کتاب‌های منتشرشده‌اش در زمینه موسیقی موفق به دریافت جوایز گوناگون شدند. کسب موفقیت به‌عنوان ناشر برگزیده در چهارمین آیین بزرگداشت نسخ خطی، به‌سبب چاپ نفیس شاهنامه شاه طهماسبی، نیز از دیگر افتخارات این مؤسسه است. در این مراسم، در بخش‌های ترجمه و تألیف نیز، كتاب‌های شاهكارهای هنر ایران در مجموعه لهستان و دانشنامه مهر و حكاكی در ایران، شایسته تقدیر شناخته شدند.

شایان ذکر است تاکنون چندین جلد از کتاب‌های این مؤسسه به‌عنوان کتاب درسی دانشگاهی معرفی و تعداد بسیاری نیز، به‌ویژه در حوزه‌های فلسفه هنر و زیبایی‌شناسی و معماری و شهرسازی، به دلیل استقبال گسترده خوانندگان، چندین بار تجدیدچاپ شده‌اند.

انتشارات متنِ فرهنگستان هنر، هرساله، حضوری پُررنگ در نمایشگاه کتاب دارد و امسال هم، برای بیستمین سال متوالی، در سی‌‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران شرکت کرده و در سالن شبستان، راهروی 13، میزبان علاقه‌مندان کتاب‌های تخصصی در زمینه هنر است.