موسسه تاليف، ترجمه و نشر آثار هنري فرهنگستان هنر با نام اختصاري متن در بيست و هشتمين نمايشگاه بين‌المللي كتاب تهران با تازه‌هاي خود شركت مي‌كند.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، مؤسسه تأليف، ترجمه و نشر آثار هنري يكي از واحدهاي زير مجموعه فرهنگستان هنر است كه با نام اختصاري «متن» از آن ياد مي‌شود. اين مؤسسه در زمينه انتشار آثار تخصصي در حوزه فلسفه هنر و زيبايي‌شناسي، هنر و ادبيات، معماري و شهرسازي، کليات و تاريخ هنر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، هنرهاي صناعي، هنرهاي نمايشي و مجموعه مقالات و نشريات فعاليت مي‌كند.

بسياري از كتاب‌هايي كه اين مؤسسه تاكنون منتشر كرده، به عنوان كتاب فصل و سال برگزيده شده يا در زمره منابع دانشگاهي از اهميت خاصي برخوردار است. اما اينكه اين انتشارات تاكنون چقدر توانسته پاسخگوي نياز قشر هنري باشد، سؤالي است كه گفت و گو با عليرضا اسماعيلي، مديرعامل مؤسسه مذکور را در پي داشته است.

وي در زمينه سياستگذاري مؤسسة «متن» در قبال انتشار كتب هنري اظهار داشت: «امروزه با توجه به رويکرد نوين جامعه به مقولة هنر، همراه با گسترش مراکز آموزشي هنر و نيز افزايش روزافزون علاقه‌مندان و هنرورزان و گستردگي زمينه‌هاي هنري، نيازهاي اين قشر مهم و تأثيرگذار جامعه افزايش يافته و متنوع‌تر شده است. بر اين اساس مؤسسة متن فرهنگستان هنر در چارچوب رسالتي که در نشر و ترويج هنر بر عهده دارد از آغاز فعاليت بر آن بوده تا به عنوان ناشر تخصصي هنر با انتشار کتاب‌هاي مرجع و مفيد در موضوعات مختلف هنري و مباحث نظري هنر پاسخگوي بخشي از نيازهاي محققان، پژوهشگران، دانشجويان و عموم علاقه‌مندان به هنر ايران و جهان باشد و برنامه‌ريزي‌هاي اجرا شده تاکنون در راستاي رفع نياز اين قشر از جامعه و كاستي‌هايي بوده كه در اين زمينه وجود دارد»

وي در پاسخ به اين سؤال كه اين مؤسسه تا چه حد توانسته نياز به كتاب‌هاي هنري را برآورده سازد؟ تصريح كرد: «هر مؤسسه برمبناي امکانات و بودجه‌اي كه دارد برنامه‌ريزي مي‌كند و انتشارات فرهنگستان هم از اين قاعده مستثني نيست؛ مسلماً نياز جامعة هنري به منابع مکتوب بسيار گسترده و وسيع است و ما سعي مي‌کنيم گزينش كتاب‌ها با وسواس و دقت زيادي صورت ‌گيرد تا دست کم بتوانيم بخشي از اين نيازها را برآورده سازيم.»

مديرعامل مؤسسه متن درباره همكاري و جلب حمايت‌هاي مادي براي انتشار كتاب‌هاي هنري افزود: «در گذشته خريدهاي نهاد كتابخانه‌هاي عمومي كشور و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي کمک خوبي براي ناشران تخصصي بود؛ اما متأسفانه چند سالي است که خريدهاي مذکور تقريباً متوقف شده است و اين امر باعث شده تا هم کتاب‌هاي مرجع و تخصصي کمتر به کتابخانه‌هاي عمومي راه يابد و هم ناشران تخصصي يکي از مهمترين خريداران خود را از دست بدهند. يكي از اقدامات اين مؤسسه براي تأمين بخشي از هزينه‌هاي خود، جلب همكاري و مشاركت سازمان‌ها، دانشگاه‌ها يا مؤسسات مالي براي چاپ و انتشار كتاب‌هاي وزيني است كه چاپ آنها هزينة زيادي در بر دارد؛ مثلاً براي انتشار كتاب «شاهنامه شاه‌طهماسبي» كه از ارزشمندترين و مهمترين آثار تاريخ نگارگري كشورمان محسوب مي‌شود و نيز مجموعة نفيس دو جلدي شاهکارهاي هنر ايران در مجموعه‌هاي لهستان، با همكاري بانك‌ها امکان‌پذير گرديده است که اميدواريم بتوانيم اين روند را ادامه دهيم».

سپس وي به تشريح چگونگي گزينش كتاب‌هايي كه در اين انتشارت به چاپ مي‌رسند، پرداخت و گفت: «گزينش و انتخاب كتاب‌ زير نظر شوراي علمي مؤسسه صورت مي‌گيرد كه اعضاي آن متشكل از استادان دانشگاه و پژوهشگران فعال در حوزه‌هاي مختلف هنري است. در اين شورا علاوه بر تصميم‌گيري دربارة خطوط کلي چاپ و نشر مؤسسه، و انتخاب موضوعات براي تأليف و ترجمه، پيشنهادهاي ارائه شده از سوي مؤلفان و يا مترجمان خارج از حوزة فرهنگستان نيز مورد بررسي و ارزيابي قرار مي‌گيرد و اگر در حوزه‌هايي كمبود وجود داشته باشد، بر اساس پيشنهادهاي ارائه شده سفارش كار داده مي‌شود».

سپس اسماعيلي به مهمترين كتبي كه اخيراً توسط اين مؤسسه در حوزة معرفي آثار هنري ايران در خارج از کشور منتشر شده اشاره کرد و ادامه داد: توجه به شناسايي، آماده‌سازي و چاپ اشياء و آثار هنري ايران در موزه‌ها و مجموعه‌هاي خصوصي خارج از کشور يکي از فعاليت‌هاي مهم مؤسسة متن فرهنگستان هنر است.

همانطور كه مي‌دانيد، انحصار كاوش‌هاي باستان‌شناسي در دوره قاجار به كارشناسان اروپايي از يك‌سو و ضعف و ناتواني حكومت ايران از سوي ديگر، باعث شد تا انبوهي از آثار ارزشمند تاريخي و باستاني ايران از كشور خارج شود. اين آثار امروزه زينت‌بخش موزه‌ها و مجموعه‌هاي عمومي و خصوصي كشورهاي دنيا شده است. اگرچه اين امر موزه‌هاي كشورمان را از وجود چنين گنجينه‌هاي ارزشمندي محروم ساخته است، اما شايد بتوان گفت مزيتي كه پراكندگي اين آثار در موزه‌هاي خارج از كشور دارد، آشنايي بيشتر مردم جهان با فرهنگ و تمدن ايران اسلامي است.

وي در ادامه خاطر نشان كرد: «آنچه مسلم است بيشتر اين آثار در موزه‌هاي معروف جهان ‌همچون موزه متروپوليتن، ارميتاژ، لوور و ساير موزه‌هاي شناخته‌شده نگهداري مي‌شود، اما نکتة شايان توجه، وجود آثار مهم و ارزشمند ديگري از هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌هاي كشورهايي است كه نه تنها مردم عادي بلكه هنرمندان و پژوهشگران كشورمان نيز شناخت اندكي از آنها دارند و حتي در مواردي ناشناخته‌اند؛ مثل ‌اشياء و آثاري كه در موزه‌ها و مجموعه‌هاي كشورهاي اروپاي شرقي نگهداري مي‌شوند و به لحاظ ارزش و اهميت، دست ‌كمي از آثار موزه‌هاي معروف دنيا ندارند.

سپس مدير عامل موسسه متن در همين زمينه متذكر شد: «خوشبختانه در سال‌هاي اخير مؤسسه تأليف، ترجمه و نشر آثار هنري فرهنگستان هنر با همكاري پژوهشگران كشورهاي مذكور اقدام به شناسايي و معرفي بخشي از اين آثار در قالب كتاب‌هاي نفيس كرده است. اولين عنوان اين مجموعه، كتاب دو جلدي «شاهكارهاي هنر ايران در مجموعه‌هاي لهستان» است كه براي اولين بار در دو جلد به زبان‌هاي فارسي و انگليسي و به صورت نفيس، در سال 1392 چاپ و منتشر گرديد. جلد اول اين مجموعه به معرفي بيش از 400 اثر هنري ايران از پيش از اسلام تا دوره قاجار، با محوريت دوره صفويه، اختصاص دارد. اين جلد مشتمل بر تصاوير اين آثار در هشت بخش نقاشي، طراحي و خوشنويسي؛ قالي؛ منسوجات؛ جنگ‌افزار؛ ظروف فلزي؛ سفالينه، آبگينه و كاشي؛ سكه و هنر اروپايي، همراه با شرح تصاوير است. جلد دوم شامل شرح تفصيلي تصاوير و مقالاتي است كه به سرپرستي پرفسور تاديوش مايدا، رئيس بخش شرق‌شناسي ‌موزه ملي ورشو و به قلم هشت تن از متخصصان هنر ايران از سراسر جهان نگارش يافته است. مراسم رونمايي اين کتاب در سال گذشته در تهران و ورشو برگزار شد که با استقبال گستردة دوستداران هنر ايران همراه بود.»

اسماعيلي به ديگر مجموعه‌هاي نگهداري شده در موزه‌ها اشاره كرد و افزود: «يكي ديگر از كشورهاي اروپاي شرقي كه آثار و اشياء ارزشمندي از هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌هاي خصوصي آن نگهداري مي‌شود، مجارستان است. محبوبيت روزافزون شرق‌شناسي در قرن نوزدهم در اروپا، گردآوري مجموعه‌هاي ويژه هنر شرق را در تعدادي از كشورهاي اروپايي، از جمله مجارستان در پي ‌داشته است، بخصوص مجارها که خود بر اين باورند كه خاستگاه آنان شرق بوده است. جايگاه والاي هنرهاي ايراني باعث شد تا عده‌اي از ديپلمات‌ها، اشراف و مجموعه‌دارانِ مجارستان درصدد جمع‌آوري آثار ايراني برآيند و در اين ميان هنر دوره قاجار بيشتر به مذاق آنان خوش آمد و باعث گرد آمدن آثار متنوع و ارزشمندي از هنر اين دوره در موزه‌ها و مجموعه‌هاي خصوصي و دولتي آن کشور شد.»

وي ادامه داد: «از تاريخ 8 بهمن 1389 تا 27 شهريور 1390 نيز نمايشگاهي ‌با عنوان «هنرمندان در گذر تاريخ؛ هنرهاي ‌ايراني در دوره قاجار» در موزه هنرهاي كاربردي بوداپست با همكاري موزه مذكور و موزه هنرهاي آسياي شرقي فرنتس هوپ برگزار و براي هر بخش مقالاتي پژوهشي سفارش داده شد.‌ حاصل اين نمايشگاه چاپ كتابي مشتمل بر مقالات و تصاوير بود. خوشبختانه ‌اين كتاب نيز كه حاصل سال‌ها تلاش و كوشش گروهي از مجارستاني‌هاي دوستدار فرهنگ و هنر ايران است ‌اكنون آمادة چاپ شده و بزودي در دسترس علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.»

سپس اسماعيلي به تشريح فصول اين كتاب پرداخت و گفت: «اين كتاب به دو بخش تقسيم مي‌شود: بخش اول شامل ترجمه هجده مقاله تحقيقي در معرفي مطالعات ايراني در اروپاي شرقي و مجارستان و نيز بررسي شاخه‌هاي گوناگون هنر ايران در دوره قاجار است. اين بخش با ويراستاري و نظارت بلا كلنيي و ايوان سانتو، دو نفر از ايران‌شناسان مجاري، تهيه شده است. بخش دوم شامل آلبوم تصاوير رنگي در ده قسمت كتاب‌آرايي، آثار لاكي، سلاح و زره، فلزكاري، زيورها، گوهرها و طلسم‌ها، سفالينه‌ها، فرش‌ها و بافته‌ها، آثار چوبي و عكاسي و آثار برجاي مانده از نخستين دوره‌هاي ايران‌شناسي در مجارستان است. در پايان اين بخش مقدمه‌اي انگليسي در معرفي كتاب به قلم ايوان سانتو نگاشته شده است. اين مجموعه منتخبي از آثار موزه هنرهاي آسياي شرقي فرنتس هوپ (آثار وقفي فرنتس هوپ «باني موزه»، ارثيه بلا آگايي، خريداري شده از ايشتوان فهر و يانوش دوموک، انتقالي از موزه هنرهاي كاربردي و...)، كتابخانه فرهنگستان علوم مجارستان (ارثيه شاندور كگل و آرمين وامبري و مجموعه شرق)، موزه قوم‌نگاري، موزه هنرهاي كاربردي، موزه دري (مجموعه فريديش دري)، موزه ملي مجارستان، موزه تاريخ نظامي، مجموعه نوئمي شالي و مجموعه آندراش بانكوتي است.»

وي دربارة ادامة روند معرفي مجموعه‌هاي ارزشمند از هنرهاي ايراني خاطر نشان كرد: «فرهنگستان هنر در تلاش است تا آثار هنر ايران در موزه‌ها و مجموعه‌هاي كشورهاي ديگر را شناسايي كرده و همانند مجموعه‌هاي لهستان و مجارستان معرفي نمايد. البته كيفيت اين آثار بسيار حائز اهميت است و اولويت کارها همچنان که قبلاً گفته شد آثاري است كه به رغم اهميت و ارزش بالاي آنها کمتر شناخته شده‌اند».

مدير انتشارات متن درباره انتشار نسخ خطي اظهار داشت: «يكي از كارهايي كه انتشارات فرهنگستان در دستور كار خود قرار داده، بررسي رسالات کهن در راستاي شناسايي و تصحيح نسخه‌هاي هنري، به منظور انتشار تعدادي از اين نسخ است. براي تقويت اين بخش شوراي نسخ خطي با حضور پيشکسوتان و پژوهشگران فعال اين حوزه در فرهنگستان در حال تشکيل است. در اين بخش تاکنون چندين نسخة خطي ارزشمند چاپ و منتشر شده است كه از نمونه‌هاي آن بايد از چاپ نفيس شاهنامه شاه طهماسبي، سه مثنوي خواجوي كرماني كه نگاره‌هاي آن از اهميت زيادي برخوردار است، قرآن به خط عليرضا عباسي، ديوان حافظ به خط وصال، جامع الالحان، پندنامه لقمان حکيم به خط ميرعماد، ترجمه منظوم چهل حديث نبوي به خط شاه‌محمود نيشابوري، دعاي صباح به خط محمد شفيع تبريزي، دعاي احتجاب به خط احمد نيريزي، پندنامه جامي به خط ميرعماد، مرقع ميرزا غلامرضا اصفهاني به خط نستعليق، شرح ادوار مولانا مبارکشاه، و درة التاج قطب الدين شيرازي اشاره کرد. همچنين آماده‌سازي و چاپ چندين نسخة خطي ديگر در برنامة کاري مؤسسه قرار دارد.

رييس انتشارات فرهنگستان هنر به مهمترين نسخه‌ خطي در حال انتشار اشاره كرد و افزود: «از مهم‌ترين اين نسخ مي‌توان به نسخة خطي «خمسة شاه طهماسب» اشاره کرد که جزو نفيس‌ترين و مهم‌ترين نسخه‌هاي خطي ايران است و اصل آن در کتابخانة بريتانيا نگهداري مي‌شود. اين نسخه‌ مشتمل بر 404 ورق (808 صفحه) در قطع رحلي (5/24×37 سانتي‌متر) حاوي پنج مثنوي نظامي است. تاريخ انجامه آن 946 هجري و مزين به 14 قطعه نقاشي، يک جفت شمسه، سرلوح مزدوج و ده‌ها کتيبه مذهّب است. اين نسخه به لحاظ خوشنويسي ممتاز است. خط آن يکدست و استوار به قلم شاه محمود نيشابوري و تذهيب آن از بهترين نمونه‌هاي تذهيب عهد صفوي است. اگرچه 14 مجلس نقاشي آن از حيث تعداد در قياس با نسخه شاهنامه طهماسبي اندک است، به لحاظ کيفيت با بهترين نقاشي‌هاي آن نسخه قابل مقايسه است. اين نقاشي‌ها بيست سال پس از شاهنامه پديد آمده‌ و حاصل قلم دوران پختگي و استادي نقاشان همان نسخه‌اند؛ از جمله سلطان محمد عراقي، ميرک اصفهاني، ميرزا علي، ميرسيدعلي، و... از اين رو کمال نقاشي عصر صفوي را در اين نسخه مي‌توان جست. اما ويژگي منحصربه فرد اين نسخه تشعير و حل‌کاري يعني تزيين حواشي صفحات متن با نقوش گياهي و حيواني مطلاست که سابقه‌اي طولاني در هنر ايراني دارد و در اين نسخه اوج آن را مي‌توان مشاهد کرد. هر يک از 808 صفحه اين نسخه تشعيري يگانه دارد که اغلب مناظري طبيعي را به تصوير مي‌کشد و چنان متنوع است که بيننده در هر صفحه با منظره‌اي تازه مواجه مي‌شود.»

وي در خصوص مرحله آماده سازي اين نسخه بيان كرد: «با تلاش‌‌هاي صورت گرفته تصاويري با کيفيت عالي و نيز حق چاپ اين نسخه از کتابخانه بريتانيا دريافت شده و هم‌اکنون اين نسخة نفيس در مرحلة آماده‌سازي است و اميدواريم با تأمين هزينه‌هاي چاپ آن که رقم بالايي را در بر مي‌گيرد بتوانيم اين نسخه خطي ارزشمند را در دسترس تمامي دوستداران هنر ايران قرار دهيم».

وي در خصوص استفاده از فضاي مجازي و چاپ منابع به صورت الكترونيكي از سوي انتشارات فرهنگستان هنر اظهار داشت: «به رغم اينكه چاپ الكترونيكي هنوز در نشر ايران از جايگاه ويژه‌اي برخوردار نيست اما بهره‌گيري از آن، به خصوص در حوزة هنر امري ضروري است و باتوجه به هزينه‌هاي گزاف چاپ برخي از کتاب‌هاي هنري، استفادة از آن در مواردي بسيار خوب و مقرون به صرفه است. اما با آنكه فضاي مجازي بسيار گسترده شده بايد اذعان داشت كه كتاب‌هاي چاپي هميشه مخاطبان خاص خود را دارند و بسياري از افراد نمي‌توانند با كتاب‌هاي الكترونيكي ارتباط برقرار كنند. با اين حال در مؤسسة متن انتشار كتاب‌هاي هنري به صورت الكترونيكي در دست بررسي است كه بايد با چه رويكردي و در مورد چه كتاب‌هايي به آن توجه كرد تا از دنياي مجازي هم فاصله نگيريم».

مديرعامل مؤسسه متن در پايان سخنان خود با تأکيد بر انتشار تأليفات هنري به زبان انگليسي گفت: «آنچه رويكرد اصلي فرهنگستان هنر را تشكيل مي‌دهد علاوه بر تأليف و نشر آثار ارزشمند هنرهاي ايراني، ترجمه و عرضه اين آثار به زبان‌هاي مختلف در سطح بين‌المللي است تا ارتباط هنري ايران و ساير كشورها در زمينه شناسايي هنرهاي ايراني در سطح وسيعي گسترش يابد».