محفل مناجات‌خواني با اجراي هنرمندان نواحي مختلف، به همت معاونت فرهنگي و هنري فرهنگستان هنر و همچنين انجمن موسيقي ايران، برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، محفل مناجات‌خواني با هدايت هوشنگ جاويد، پژوهشگر موسيقي نواحي و آييني ايران، محمدرضا اسحاقي، ميرزا زبردست، احد ملكي، حميدالله سيدزاده و سلمان حسيني‌نژاد، از هنرمندان موسيقي اقوام، برپا شد.

هوشنگ جاويد، پژوهشگر حوزه موسيقي نواحي و آييني، درباره تاريخ مناجات عنوان داشت: «تاريخ مناجات در ايران به هزاره‌هاي پيش از اسلام و حتي زرتشت مي‌رسد. مكشوفات و شواهد تاريخي موجود كه نقوشي بر سنگ‌نگاره‌ها، ظروف‌، پارچه و ... ديده شده است، سند محكمي براي مناجات در ايران است.»

او ادامه داد: «در نگاه زرتشت، نفس بشري، مانند صحنة جهان، نبردگاه ارواح پاك و پليد است. به اين ترتيب، هر فرد در قالب سربازي قرار مي‌گيرد كه خواه ناخواه در صف خدا يا شيطان مي‌جنگد. آنان چون رسيدن به پندارنيك، را نيازمند به تكيه‌گاهي قدرتمند مي‌ديدند، آن را در فوقِ طبيعت و ماورا جستجو مي‌كردند.»

این استاد دانشگاه آزاد دربارۀ آيين زرتشت، بيان داشت: «اخلاق ديني و الهيِ زرتشت، شگفت‌انگيز است و شرافت نهفته در آن، انسان را به ارتباط با خالقش وادار مي‌كند و با انديشه‌اي پاك به او مي‌فهماند كه در كمال آزادي در راه روشنِ حقيقت، گام بر‌دارد. پس به گفتگو نشستن با معبود و راز دل با او گفتن، در اين آيين، یکی از راه‌هاي نزديك شدن انسان به خداوند شد و چونان فرهنگي ريشه‌دار و به شكلي ژرف در بين ايرانيان گسترش يافت و مناجات از دستورات لازم‌الاجراي درباريان و مردم گشت.»

او ادامه داد: «پس از ورود اسلام به ايران، آداب مناجات‌سرايي گسترش يافت و در دو شاخة نثر و نظم ادامه پيدا كرد و به‌تدريج، ارتقا يافت و تكميل شد.»

پس از سخنرانی هوشنگ جاويد، محمدرضا اسحاقي گرجي، موسيقي‌دان و نوازنده دوتار گرجي ايراني، قطعاتي در «آواز حقاني» و «بسم‌الله‌خواني» را براي حضار اجرا كرد. اسحاقي( 1338) در گرجی محله، مازندران متولد شده است .او یکی از آگاهان مقامات و ریزمقامات آوازی و سازی مناطق شرقی مازندران ‌بوده و در اجرای این موسیقی، دارای توانایی‌های ویژه و بی مانند است. سازمان میراث فرهنگی در سال 1396، نام محمدرضا اسحاقی گرجی را به عنوان گنجینۀ زنده بشری در فهرست آثار ملی کشور ثبت کرده ‌است.

پس از این اجرا هوشنگ جاويد، كارشناس هنري اين برنامه، به غفلت از «بسم‌الله خواني» در 60 سال اخير اشاره كرد و اظهار داشت كه «بسم‌الله خواني» از دل مناجات‌خواني، برآمده است.

جاويد درباره تاريخچه «سحرخواني» در ايران اظهاركرد: «سحرخواني در ايران، پيش از اسلام، هنري درباري بوده است. پس از اسلام و با نياز بيدارسازي مردم در سحرگاهان، به ويژه سحرهاي ماه رمضان، در فرهنگ اعتقادي مردم ايران، به عنوان روشي براي بيدارسازي مردم درآمد و به صورت هنري مردمي، در خدمت دين و مذهب قرارگرفت.»

سپس، ميرزا زبردست، از شروه‌خوان بوشهر به روي صحنه آمد و علاوه بر خواندن «نادعلي» و روايت اشعاري در مدح حضرت علي (ع) و همچنين وداع غلام ايشان (قنبر) در روز شهادت امام اول شيعيان (21 رمضان)، به شروه‌خواني نيز پرداخت.

كرم( ميرزا) زبردست، متولد 1344 در آبادان است. او از كودكي به مداحي علاقه‌مند بود و نزد پدر، كه يكي از مداحان بنام بوشهر بود، به يادگيري فنون مداحي پرداخت و در عرصه موسيقي محلي نيز، فعاليت داشت. وی از سال 1370 با سرپرستي گروه موسيقي دريادلان بوشهر، به طور رسمی فعالیت هنری خود را آغاز کرد. او تاكنون در جشنواره‌هاي متعدد داخلي از جمله فجر و دفاع مقدس شركت داشته و در چندين جشنواره خارجي حضور يافته است. وی در سال 1373 به عنوان خواننده برتر جشنواره دفاع مقدس اصفهان انتخاب شد و ديپلم افتخار این جشنواره را کسب کرد.

جاويد پس از اين اجرا، دربارة جایگاه مناجات در ادبيات و موسيقي، توضيح داد: «مناجات، در ادب و موسيقي، سبك به حساب نمي‌آيد؛ بلكه موضوع يا گونه(ژانر) است. مناجات در موسيقي، با كاركردهاي گوناگون شناختي، عقيدتي و اجتماعي اجرا مي‌شود. در ادب نيز، مناجات در دستة آموزشي جاي مي‌گيرد. چرا که گونه‌اي ارشاد و تبليغ غيرمستقيم براي مفاهيم اخلاقي و ديني در آن نهفته است. از آنجا که چارچوب اصلي هنر خوانندگان مردمي، ادب آموزشي و تعليمي بوده و هست، مناجات‌خواني از وظايف آنان به شمار مي‌آيد.»

نفر سومي كه براي اجراي قطعاتي در باب مناجات‌خواني به روي صحنه تالار ايران در فرهنگستان هنر رفت، عاشيق احد ملكي بود. او از پژوهشگران موسيقي عاشيقي ايراني است و از آثار عاشيق‌هاي بنام آذربايجان من‌جمله عاشيق «قشم جعفري»، عاشيق «اکبر جعفراوف»، عاشيق «عدالت نصيبوف» و استاد «ايمران حيدري» بهره جسته است. در پانزدهمين جشنواره «ذکر و ذاکرين»، که در سال 1384 در گرگان برگزار شده، از عاشيق احد ملكي، به عنوان پژوهشگر موسيقي نواحي تجليل شده است.

هوشنگ جاويد پس از اين اجرا توضيحات ديگري درباره مناجات‌خواني ايراد كرد و افزود: «در ارائه مناجات، تعصبات قومي، نژادي و منطقه‌اي كنار گذاشته مي‌شود و آنچه كه مدنظر قرار مي‌گيرد، خدا، ايمان و يقين افراد است كه هدف آن، وحدت انديشة ايجادي از سوي اجراكننده است. همين قدرت موجب شده تا نگاه ژرف‌تري در نياكان ما پديد آيد، كه نبايد ساده‌انگارانه از كنار آن بگذريم.»

پايان بخش اين مراسم، اجراي قطعاتي از دو جوان هنرمند به نام حميدالله سيدزاده و سلمان حسيني‌نژاد بود كه با اجراي فوق‌العادة خود، علاقه‌مندان موسيقي نواحي را به ادامه دادن راه پيش‌كسوتان اين عرصه، اميدوار كردند.