نشست "نقش خط كوفي بنايي(معقلي) در معماري ايران" از مجموعه نشست‌هاي تخصصي «همايش ملي آجروآجركاري در هنر و معماري ايران» در فرهنگستان هنر برگزار شد.
غلام‌رضا راه‌پيما، استاد دانشگاه، عضو كميته ملي موزه‌هاي هنر ايران(ايكوم) و عضو پژوهشكده مركز اسناد كتابخانه ملي ايران در نشستي با عنوان " نقش خط كوفي بنايي (معقلي) در معماري ايران" از مجموعه نشست‌هاي تخصصي «همايش ملي آجروآجركاري در هنر و معماري ايران» به بررسي اين نوع خط در معماري پرداخت.
او ابتدا با بيان اينكه خداوند، دو وديعه الهي را در اختيار ما انسانها قرار داد كه «دست» و «زبان» ما انسان‌هاست، اولي را وسيله انتقال انديشه در حوزه نوشتار خواند و دومي را وسيله انتقال انديشه در حوزه آواها و سخن نام نهاد. سپس به بررسي جایگاه ویژه کتیبه‌ها در تزئین بناهای اسلامی پرداخت و کتیبه‌ها را بارزترین و ماندگارترین ابزار ذخیره و انتقال اطلاعات، اندیشه، فرهنگ، هویت و تمدن بشری دانست و افزود: «مفهوم و مضمون در كتيبه‌ها، ابزار و مصالح مورد استفاده، زبان مورد نظر کتیبه‌ها، نوع خط و نگارش آنها، تاریخ و پیشینه، نوع بنا و محل قرار گرفتن آنها، مواردي است كه به لحاظ اهمیت و جایگاه کتیبه در تاریخ تمدن، مي‌تواند مورد بررسي قرار گيرد.»
عضو پژوهشكده مركز اسناد كتابخانه ملي ايران، در مورد آجر و نقش آن گفت: «تزئین معماری اسلامی در به کارگیری آجر و نقش آن فقط به غنا و پیچیدگی آن منحصر نمی شود؛ بلكه در این تزئینات، نظمی از شبکه‌های اصلی و فرعی حاکم است و فضاهایی را ایجاد می‌کند که نمای اصلی بناها را شکل می دهند.»
وي نقش خط کوفی در کتیبه‌نگاري و نماسازی‌های بناها در دوران تیموریان را به سرحدّ کمال رسیده، قلمداد كرد و ادامه داد: در این دوران بود که انواع کتیبه‌سازی‌ها با خط‌های متفاوت از کاشی وآجر تهیه می‌شد و این امر موجب رونق و به کارگیری خط کوفی و ثلث در کتیبه‌های کاشی معرق یا کتیبه‌های آجری و در نتیجه استفاده از هنر خوشنویسان بزرگ بود.»
نويسنده كتاب «خوشنويسي و كتاب‌آرايي در تمدن ايران»، در مورد کاربرد وسیع خط كوفي در پهنه جغرافیای جهان اظهار داشت: «یکی از نکته‌های پراهمیت در خصوص خط کوفی آن است که کاربردی به وسعت پهناي وسیع جغرافیای آن روز تمام ممالک اسلامي داشته است. پس به نوعی مي‌توان گفت كه خط کوفی، فصل مشترک همه جوامع مسلمان و نقطه اتحاد مسلمانان شمرده می‌شود.»
سخنران اين نشست، قابلیت های بصری بی همتا، کیفیت رمزگونه، ایجاد نیروی جنبشی، قابلیت زایش شیوه‌های متنوع را از جمله ویژگی‌های خط کوفی دانست و انواع خط كوفي را اينگونه عنوان كرد: «کوفی بنائي، کوفی معمولی، کوفی شجری، کوفی تزئینی، کوفی مشبک تزئینی، کوفی تزئینی هندسی، کوفی تزئینی گل و برگدار، کوفی تزئینی با حرکات بندهای اسلیمی و کوفی تزئینی با شمایل انسان، دسته‌بندي‌هاي اين خط را تشكيل مي‌دهند.»
عضو كميته ملي موزه‌هاي هنر ايران(ايكوم)، در مورد قدیمی ترین نوع خط کوفی كه «خط معقلي» است، گفت: «خطوط آجری که به «خط مُعقلی» يا «خط بنايي» مشهور است، از خط کوفی منشعب شده و سه نوع ساده، متوسط و پیچیده دارد و به‌کارگیری این خط در زمان سلجوقیان صورت گرفته که از آن به منظور تزئین کتیبه‌بناها و پوششِ گنبدها استفاده شده است.»
وي، اصول خط معقلی را اينگونه تشريح كرد: «خط‌معقلی یا بنائی، در چهارچوب جدول‌بندی و شطرنج‌کشی و با قرار گرفتن اجزاي حروف به صورت عمودی و یا افقی، در چهارچوب شطرنج، که به صورت مربع خانه‌بندی می شود، پدید می‌آید. به طور کلی، حرکات این خط و برخورد اجزا و حروف آن با یکدیگر، تحت زاویه 90 درجه شکل می‌گیرد و خطوط بنايی اغلب از نقطه‌گذاری، تشدید و یا زیر و زبر بی نیاز است، اما در مواردی نیز استفاده از این نشانه‌ها لازم است.
غلام‌رضا راه‌پيما، در پايان، 9 گونه از انواع خط معقلي از جمله «خط بنايی یا معقلی ساده»،« بنايی منفرد»، «بنايی مسطح»، «بنايی متداخل»، «بنايی مسلسل»، «بنايی هزار‌بافت»، «بنايی ترنجی»، «بنايی کوفی» و «بنايی موفی سه‌رجی»را برشمرد و عكس‌هايي از اين نمونه‌ها براي حضار به نمايش گذاشت.
نسخه چاپي
