محمد‌علي معلم دامغاني رئيس فرهنگستان هنر، در همايش ملي «آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» اظهار داشت: همايش آجر قدم ابتدايي براي كشف معاني و گشايش رمزهاي هنرهاي ايراني است كه بايد آن را گشود و فهميد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، همايش ملي «آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» صبح امروز 25 بهمن با حضور معماران، استادان، دانشجويان و علاقه‌مندان در تالار ايران فرهنگستان هنر گشايش يافت. آيين گشايش اين همايش ملي با سخنراني محمد‌علي معلم‌دامغاني رئيس فرهنگستان‌هنر آغاز شد. وي در ابتداي سخنان خود با تقدير از معماران و بنايان پيش‌كسوت اظهار داشت: درود بر همه بنايان و معماران كه صاحبان همه هنرها هستند. فردوسي معمار سخن است و چه بزرگان ديگري كه معمار خط، خوشنوسي، نقاشي و ديگر هنرهايند.

وي با اشاره به استاد عبدالمجيد ارفعي ادامه داد: امروز در محضر بزرگواري چون استاد ارفعي ارجمند هستيم. استاد ارفعي از آخرين شخصيت‌هايي است كه زبان معماران بين‌النهرين و شوش را ترجمه مي‌كند تا بدانيم كه حتي بناهايي كه با خطوط ميخي، پهلوي و ايلامي بر روي آجرها كدگذاري شده‌اند، در درون خود داراي چه معاني عميقي هستند.

رئيس فرهنگستان هنر در همين زمينه ادامه داد: امروز ما در دنياي معاني زندگي مي‌كنيم و اين همايش به عنوان اولين قدم براي گشايش اين رمز و رازهاست كه بايد آن را گشود و فهميد. آجرها در حقيقت با كدگذاري كه توسط معماران و بنايان به شكل ترسيم خط يا نقاشي مي‌شوند، اين معاني را در درون خود دارند.

استاد معلم به معاني آجر در زبان‌هاي مختلف پرداخت و تصريح كرد: آجر در اكدي و آرامي، آگور و در عربي و فارسي، آجر است. آجر خشت پخته است كه در مواردي حامل نشان و پيام است. خاك رس را با آب بياميزند تا آميغ (گِل) پديد آيد، گِل را ورز دهند تا صلصال شود، آنگاه در قالب (كالبد) كشند و در انداز‌ه‌هاي گونه‌گونه شكل و صورت دهند (رسمي، ختائي، قزاقي، نظامي، گبري و...) و اين كلمه در كشور هندوستان از آگورا سخن مي‌گويند كه همان خاك سرخ است و مربوط به بناهايي مي‌شود كه گمان رطوبت در آن مي‌رود و به دليل نوع اين سرزمين از آن استفاده مي‌شود و هزاران معاني ديگر از اين قسم.

استاد معلم در پايان سخنان خود از حاضراني كه به جهت مدنيت و انسانيت گرد هم آمده‌اند تا پاسدار خانه و شهر باشند، بار ديگر تشكر كرد.

در اين همايش محمد‌علي كي‌نژاد عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و عضو پيوسته فرهنگستان هنر، «عبدالمهدي مستكين» مدير فرهنگي سازمان يونسكو، استاد عبدالمجيد ارفعي ايلامي شناس، محمود عزيزي عضو پيوسته فرهنگستان هنر، جهانگير الماسي عضو پيوسته فرهنگستان هنر، به همراه اعضاي شوراي علمي همايش چون: محمدرضا اولياؤ، عباس اكبري، محمد خزايي، حسين زمرشيدي، نظام‌الدين امامي‌فر، رجب‌علي لباف‌خانيكي، اصغر محمد‌مرادي، فاطمه مهدي‌زاده‌سراج و کيانوش معتقدي شركت داشتند.

استاد حسين زُمرشيدي به معماري ايراني اشاره كرد و اظهار داشت: دنيا به معماري ايران افتخار مي‌كند. پروفسور نيچه مي‌گويد: ما سبك معماری گوتيک، باروک و روکوکو را داريم، اما تمام اين بناهاي عظيم كه شايد ما در اروپا ديديم، در آن كاسه‌بندي‌ها و مقرنس‌هاي آونگ و آويز‌ِ تاس و نيم تاس كوچك معماري ايراني، لق مي‌خورند. دنياها ارزش براي هنر معماري بي‌همتاي ايران آفريده شده است. در نقوش ديديم كه چه ارزش‌ها از زنده ياداني براي ايران سربلند به وجود آمده است و به آن افتخار مي‌كنيم.

وي معماري ايراني را به اقيانوسي تشبيه كرد كه سخن درباره آن در مدت اندك نمي‌گنجد و درباره چگونگي استفاده از خشت و آجر يادآور شد: آجر كلمه‌اي بابلي است و اولين بار چادرنشينان متوجه شدند كه در هنگام طبخ غذا در چاله‌هايي كه ايجاد مي‌كردند كه در آن آب مي‌ريخت، آتش براي پخت غذا آنرا سفت و سخت مي‌كرد و پي بردند كه چگونه مي‌توان سفال و خشت ساخت.

اين استاد دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي به كتاب سفال ايراني نوشته دكتر يوسف كياني اشاره كرد و افزود: سفالينه‌هاي ايران به هزاره هشتم قبل از ميلاد برمي‌گردد، يعني متعلق به ده هزار سال پيش مي‌شود. چرخ سفالگري نيز در هزاره چهارم قبل از ميلاد ساخته شد و آجر را در هزاره چهارم به صورت بالش درست مي‌كردند و در كوره‌هاي زميني و در مجموع ساختمان آجري ساخته مي‌شد.

وي به بناي چغازنبيل اشاره و خاطر نشان كرد: از آثار بسيار ارزشمند جهاني به بناي چغازنبيل اشاره مي‌كنم، 105 متر و بيست سانت در 105 متر و بيست سانت در 5 اشكوب قسمت زيرين ستايشگاه راتشكيل مي‌دهد و با آجرهاي 38 *10 سانت و 37 سانت و نيم در37 سانت و نيم، ستايشگاهي با آجرهاي مربع شكلي كه تا اواسط دوره پهلوي دوم مورد استفاده قرار مي‌گرفت، ساخته شده است كه شيشه آب شده با پوشش ماسه در ميان آجرها كار شده است و چه پيوند بسيار باربري را مي‌توان در اين بنا مشاهده كرد.

اين محقق به آجر نوشته‌هاي اين ستايشگاه اشاره و افزود: در اين بنا آجر نوشته‌ها و خشت‌هاي تراشيده شده كه بر روي آنها احكامي به ثبت رسيده، وجود دارد. آجرهاي لعاب‌دار كه در ناحيه دربندها به كار رفته نيز در اين بنا مشاهده مي‌شود كه از ارزش‌هاي والاي اين بناي تاريخي به شمار مي‌رود كه در زمان دانشجويي‌ام ‌در آلمان هنگامي كه به بازديد از يك كارخانه آجرسازي رفته بوديم، استاد در كوره را باز مي‌كرد و بر روي آجرهاي پخته شده، نمك طعام مي‌پاشيد و اين نمك به cl و na تجزيه مي‌شد كه به صورت گاز از كوره خارج مي‌شود و na بر روي آجر مي‌نشيند و شما مي‌بينيد از اين روش در 1250 سال قبل از ميلاد در بناي چغازنبيل استفاده شده است.

استاد زمرشيدي به مصالح مورد نياز براي ساخت سفالينه‌ها كه در كشور وجود دارد پرداخت و يادآور شد:‌ ما در كشوري زندگي مي‌كنيم كه لطف خداوند شامل حالش بوده و به جز منابع نفت، داراي منابع عظيمي هستيم كه اگر دولتمردان ما به آن توجه داشته باشند و اقتصاد وابسته نداشته باشيم.

سپس مهدي مكي‌نژاد دبير علمي همايش «آجر و آجر كاري در هنر و معماري ايران» به سخنراني پرداخت و گفت: اين همايش ماحصل تلاش جمعي و حمايت بي‌شائبه و خردمندانه استاد معلم به نتيجه رسيد و خوشحاليم كه موضوع آجر امروز در صدر برنامه‌هاي فرهنگستان قرار گرفته است.

وي در اهميت پرداختن به موضوع «آجر و آجركاري» گفت: آجر يك قطعه از هويت تاريخي ملت ماست كه ما مي‌توانيم از جنبه‌هاي مختلف به اين ماده نجيب نگاه كنيم. همين بس كه استاد باستاني پاريزي گفته: اگر اين خشت و آجرها نبودند، نمي‌توانستند ما را در مقابل حوادث و حملات دشمنان مصون نگه دارند، به طوريكه در تاريخ آمده، بسياري از قلعه‌ها، حافظان هويت تاريخي ما بودند.

مكي‌نژاد ادامه داد: به آجر از دو جنبه صوري و محتوايي مي‌توانيم به اين ماده نگاه كنيم. جنبه‌هاي صوري آن اين است كه آجر، ماده‌اي در دست هنرمندان معماري ما بوده كه هنرآفريني و كيميا گري كردند و سطوح زمخت معماري ما را به بهترين نحو ممكن پوشانده‌اند. ضمن اينكه پوشش مقاومي براي بناها ايجاد كردند، مراعات مسايل فني آن را نيز كرده‌اند. كشور ما به جهت اقليمي مهياي ساخت بناهاي آجري است و دشت‌هاي ما پر از خاك رُس است و با اينكه در كشور پهناورمان كوهستان‌هاي بي‌شماري داريم اما سنگ را به عنوان نماد معماري خود در بناها مورد استفاده قرار نداديم.

دبير علمي اين همايش ادامه داد: در اين همايش كه دو پيش همايش دزفول در سوم آذر و كرمان 9 بهمن سالجاري برگزار شد. همين‌طور استادكاراني در اين شهرها شناسايي و مورد تقدير قرار گرفتند. امروز در همايش تهران نيز ما از 12 هنرمند برجسته تقدير مي‌كنيم. كساني كه براي كارها و آثار ماندگارشان بايد بر دستان پينه بسته‌شان بوسه زد و اميدواريم از طريق اين استادكاران فنون و رموز معماري سنتي به دانشجويان آموزش داده شود.

وي به مقالات علمي اين همايش اشاره و عنوان كرد: به طور كلي يكصد و پنجاه مقاله علمي به دبيرخانه ارسال شد كه يكصد و بيست خلاصه مقاله تحت عنوان «آجرستان» منتشر و عرضه مي‌شود. همچنين 10 طرح پژوهشي نيز به دستمان رسيد كه در حال انتشار آن هستيم.

وي در پايان از نهادها و سازمان‌هايي چون: دانشگاه آزاد اسلامي، ميراث فرهنگي، سازمان زيباسازي، وزارت مسكن و شهرسازي و شركت آجر نسوز تشكر و قدرداني كرد.

عبدالمهدی مستکین، مدیر فرهنگی یونسکو در بخش دیگری از این مراسم گفت: معماران ما فرهنگی‌ترین افراد هستند و هر آجری بخشی از هویت ما است.

وی افزود: ما از خاکیم و به خاک بازمی‌گردیم و آجر هم از خاک است.

مدیر فرهنگی یونسکو اظهار داشت: باید قدر عظمت بالنده معماری ایران را شناخت و معماری که خاک و تراب را بشناسد، می‌تواند ارزش خاک را بشناسد و هر معماری که خداجو باشد اثرش خدای گونه می‌شود.

در ادامه این مراسم از معماران سنتي چون: مهدی آذرنگ، ماشاءالله باباییان، رحمت الله رضایت، امرالله سیرجانیان، ابوالفضل شهدوست، محمد صادقیه، واله عبادی، محمد پاک نژاد، حسین معماریان و محمدحسین نمکی‌نسب تقدیر شد.

در پايان بخش نخست اين همايش، نمايشگاه «خاك و خيال» كه به نمايش 260 قطعه عكس 70*50، از بناهاي آجري دوره مادها تا سلجوقي اختصاص داشت، در نگارخانه خيال و آيينه مؤسسه فرهنگي - هنري صبا گشايش يافت.

همايش ملي «آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» عصر امروز با ارائه 7 مقاله در دو پانل تخصصي به كار خود پايان داد.