پيش «همايش آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» در شهر دزفول با ارائه سه مقاله علمي و دو سخنراني به كار خود در اين شهر پايان داد.

پيش از شروع پانل دوم كه به ارائه مقالات علمي پيش همايش «آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» اختصاص داشت، نجف هدايت از استادان دانشگاه آزاد اسلامي واحد دزفول درباره پيشينه پيدايش آجر و آجركاري در اين شهر به سخنراني پرداخت و گفت: آجر و آجركاري در دزفول بزرگ در شرايطي ايجاد شد كه نياز بود شهر دزفول از حالت اسكان موقت تبديل به محل اسكان دائمي شود و پيش نياز آن استفاده از مكان‌ها و جاهايي براي امنيت ساكنين و احشام آن‌ها بود كه عمدتاً از طريق ايجاد شكاف در پروفيل‌هاي رودخانه و كرانه‌هاي آن موفق به حفر سازه‌هايي با نام كت يا كهف شدند كه در دو يا سه لايه رودخانه مشهود است.

وي به تشريح بيشتر كت‌ها پرداخت و ادامه داد: كت‌ها محلي براي اسكان انسان و دام‌هاست كه در بستر رودخانه به صورت غار توسط انسان‌ها حفر مي‌شود و مورد استفاده قرار مي‌گيرد. لايه اول، لايه تابستاني است با جريان پايين رودخانه، بخش مياني با جريان متوسط آب مربوط به لايه بهاري است و بالاترين لايه اسكان زماني است كه رودخانه‌ها طغيان كرده و در جريان سيلاب‌هاي خروشان قرار مي‌گيرد. لازمه طراحي و ساخت اين كت‌هاي ساده و ابتدايي تفكري برگرفته از طراح كبير خلقت بود و با افزايش جمعيت و اسكان دائمي شهر زيباي آجري دزفول ايجاد شد.

اين استاد دانشگاه سپس به تشكيلات خاكي دامنه زاگرس پرداخت و افزود: رودخانه دز و رودهاي فرعي آن داراي تشكيلات خاكي خاصي است كه كانون آن را پروفيلي به عمق 12 تا 15 متر تشكيل داده است و ريزدانه‌هاي دامنه زاگرس از بهترين ريزدانه‌هاي رُسي است كه خاك‌شناسان در آن منطقه پيدا كرده‌اند. مصالح ساختماني كه از اين منطقه به دست مي‌آيد بي‌نظير و به لحاظ ماندگاري بهترين است كه حاصل دانش ابتدايي پيشينيان ماست كه توانستند آن را با دانش تجربي تلفيق كرده و به خردي دست يافتند كه بهترين دستاوردها را داشته باشند و اين خطه بهترين منطقه براي توليد است كه بهتر است برنامه‌ريزان شهري و معماران ما از آن بهره ببرند.

اين بخش علمي با حضور مهدي مكي‌نژاد، دبير همايش اصلي در تهران، نظام‌الدين امامي‌فر دبير پيش همايش در دزفول و رجبعلي لباف‌خانيكي عضو شواري علمي اين همايش آغاز شد. نخستين سخنران اين بخش بهزاد وثيق استاديار و عضو هيئت علمي دانشگاه صنعتي جندي شاپور دزفول بود كه مقاله‌اش را با عنوان «تحليل گشتالتي نقوش آجركاري سردر ورودي خانه‌هاي سنتي دزفول» ارائه كرد. وي به مباحث هنري و ارتباط آن با نظريه گشتالت پرداخت و اظهار داشت: در مبحث آجر و آجركاري سعي كرده‌ام بيشتر جنبه ادراكي آن را در نظر بگيرم و به همين دليل از نظريه گشتالت در اين مقاله استفاده كردم. در اين نظريه درك مي‌كنيم كه امر زيبا، آنچه انسان در طول تاريخ آفريده و مبحث هنري نام مي‌گيرد، و در شهر تاريخي دزفول و شوشتر در مبحث آجركاري آن‌را مشاهده مي‌كنيم، نشان‌دهنده غنا و بالا بودن سطح انديشه هنري آن مردم است.

وي در همين زمينه ادامه داد و گفت: وقتي از دزفول صحبت مي‌كنيم در مورد تاريخ صحبت مي‌كنيم و به حق نه تنها به لحاظ آثار بلكه از مشاهيري بايد بگوييم كه اين آثار را آفريده و بايد در مورد آن‌ها بيشتر تأمل كنيم.

وثيق درباره معماري سنتي دزفول ادامه داد و خاطر نشان كرد: ما در سردر بناهاي آجري شهر دزفول «خوون چيني» داريم كه آنرا زيباتر از اسليمي‌ها مي‌دانيم و علت آن اين است كه با اصول علمي هم‌خواني بيشتري دارد. در اين مقاله صد نمونه كه در كتاب‌هاي مختلف آورده شده، مورد بررسي قرار گرفت و نتيجه اين شد كه آن‌ها را به شش دسته تقسيم‌بندي كرده و در اين شش دسته، شش مورد را انتخاب و آنرا مورد بررسي قرار داديم.

عضو هيئت علمي دانشگاه جندي‌شاپور سپس با ارائه تصاويري از نقوش و طرح‌ها به تشريح آن‌ها پرداخت و گفت: در اين بررسي نقوش آجركاري و تزئينات سردر ورودي خانه‌هاي دزفول، ‌مشابهت، تداوم، شكل و زمينه بسيار ديده مي‌شود و در مقابل سرنوشت مشترك و فرا پوشانندگي كمتر ديده مي‌شود.

وي نتيجه گرفت: اصل مشابهت در شكل و اندازه و اصل مجاورت در هر چهار دسته‌بندي آن يعني نزديكي لبه، ‌تركيب عناصر، تماس اجزاي بصري و هم‌پوشاني در نظر گرفته شده است كه به ترتيب ارزش گشتالتي نزديكي لبه و تركيب عناصر در نقوش كاملاً مشاهده مي‌شود، از طرفي ارزش همپوشاني از تماس بصري اجزا كمتر بوده است.

سپس محسن تابان استاديار دانشكده معماري و شهرسازي دانشگاه صنعتي جندي شاپور دزفول مقاله‌اش را با عنوان «تعيين معيارهاي طراحي نماي جداره‌هاي شهري با بهره‌گيري از الگو‌هاي آجركاري موجود در سيماي بافت تاريخي دزفول» ارائه كرد. وي سيماي بافت تاريخي شهرها را اصولي دانست كه منتج به شكل‌گيري معماري با ارزش گذشته شده است و اظهار داشت و گفت: سيما و منظر تاريخي متأثر از اصولي است كه زيربناي شكل‌گيري معماري با ارزش گذشته بوده‌است.

تابان به شهرهايي كه سوابق با ارزش تاريخي دارند، اشاره كرد و گفت: به نظر مي‌رسد، بايد سر در ورودي دو ساختمان را در كنار هم قرار داده و درباره مشابهت‌هايي كه در ميان آثار وجود دارند، پژوهش كنيم به اين وسيله متوجه مي‌شويم كه آثار داراي نوعي انتظام هستند و آرايش اجزا و عناصر اصلي هماهنگي بسياري در جهت افزايش كيفيت‌هاي بصري درون بافت‌ها ايجاد كرده است.

وي عدم توجه به الگوهاي منظم گذشته را موجب اغتشاش و نابسامي در سيما و منظر شهري شمرد و ادامه داد: متأسفانه عدم رعايت الگو‌هاي گذشته نوعي بي‌هويتي و نابساماني در هويت شهري ايجاد كرده‌است و عدم رعايت ضوابط كنترل معين و بي‌توجهي به قانونمندي‌هاي اصلي و نگاه جزء‌گرايانه به الگوها سبب شده تا اين هارموني و هماهنگي در كل و در اجزا با نوعي اغتشاش همراه باشد.

استاديار دانشكده معماري دانشگاه صنعتي جندي‌ شاپور در پايان توجه به معيارها را علاوه بر ساماندهي جداره‌ها به عنوان عامل هويت بخش منظر شهري شمرد.

در اين بخش از همايش مقاله «بررسي تاثير هنر آجركاري بر روي سنگ مزارهاي گورستاني تاريخي در شهر دزفول» توسط سيامك عليزاده عضو هيئت علمي دانشكده هنر دانشگاه شهيد چمران اهواز، ارائه شد. وي با ارائه تصاويري از سنگ‌ قبرهاي نقاط مختلف ايران به معماري آخرت اشاره كرد و آنرا در هر شهر متناسب با اقليم منطقه‌اي دانست. عليزاده انواع آنرا در شمال خراسان، كردستان، كرمانشاه، شهرهاي شمالي و ... بسيار متنوع دانست و گفت: سنگ مزارها بر اساس سنت‌ و باورها، نوع اقليم، مصالح موجود در منطقه بسيار متفاوت هستند.

وي دو منطقه از ايران را نسبت به مناطق ديگر در كشور بسيار متفاوت دانست و ادامه داد: در ايران دو منطقه فراموش شده كاشفيه و كنار رودخانه دز كه در نقشه‌هاي هوايي تقريباً نزديك به هم هستند، وجود دارد كه نوع سنگ قبرها بسيار متفاوت‌تر از جاهاي ديگر است.

در ادامه عضو هيئت علمي دانشكده هنر دانشگاه شهيد چمران اهواز، به تشريح اين سنگ قبرها پرداخت و افزود: در اين مناطق سنگ قبرها برگرفته از تكنيك‌هاي آجركاري و كاشي‌كاري هستند كه متأسفانه در حال اضمحلال و از بين رفتن هستند.

وي در همين زمينه افزود: بيشتر قبرها در محل مدفن مقبره‌هاي مورد احترام قرار دارند و ويژگي آنها اين است كه شما همان نقوشي كه در نماهاي آجري مشاهده مي‌كنيد در ابعاد كوچكتر مي‌توانيد در كف و روي سنگ قبور مشاهده كنيد. حتي قوس‌ها و طاق‌ها نيز در نماي كف قبرستان به كار رفته و آنرا مي‌توان در طرح‌هاي خفته راسته، صليبي، مسجدي، گلداني و سير و گرسنه مشاهده كرد.

عليزاده به بي‌نام و نشان بودن سنگ قبرها اشاره و توضيح داد: اين سنگ‌ها هيچ نام و نشاني ندارند و تنها در برخي از آنها يك تاريخ وجود دارد كه احتمالاً تاريخ فوت بايد باشد. در برخي از قبور كاشي‌كاري همراه با آجر استفاده شده و به رنگ‌هايي از سفيد، مشكي و آبي فيروزه‌اي ديده مي‌شود و برخي از آنها ريشه در بناهاي تاريخي دارد و طرح‌ها بسيار زياد هستند. ارتفاع آن در نهايت يك وجب است و بسيار ساده كارشده‌است. از ديگر خصوصيات اين سنگ مزارها آن است كه از تكنيك‌هاي بومي و از الگوهايي كه حاكم بر آجركاري بوده استفاده شده ‌است. در اين نوع سنگ‌هاي مزار تواضع وجود دارد و بدون ادعاست، برعكس سنگ قبوري كه بسيار پرشكوه و پرهزينه ساخته مي‌شود. به دليل آنكه برگرفته از معماري سنتي است، نوعي وحدت و يگانگي در معماري شهر به وجود آورده است.

در پايان اين همايش علمي مقدم‌نياي دزفولي در خصوص آثار و اشكال معماري سخن گفت و تصريح كرد: در كتابي با عنوان «اگر علم مرا مي‌خواهي بخوان؛ فارابي» كه مربوط به استاد معمار «رضا خليفه» كه معماري دزفولي بوده و در حدود 200 سال پيش زندگي مي‌كرده‌است كه متأسفانه دستخط‌هاي كمي از وي موجود است. در اين كتاب آمده كه تمام اشكال معماري برپايه هندسه شكل مي‌گيرد و داراي اصول خاصي است.

وي سپس به معني خوون پرداخت و گفت: خوون از جمع دو كلمه «خو» به معناي قلق و «ون» به معناي گذاشتن تشكيل شده است. خوون كاري است كه هر كس توان آن را ندارد و كساني كه روزهاي عزاداري بتوانند علم دزفول را كه بسيار بلند و سنگين است بر دوش خود حمل كند كه تعدادشان نيز انگشت‌شمار است، درباره‌اش مي‌گويند كه او خو علم را بلد است.

مقدم‌نياي دزفولي سپس به تعريف معمار پرداخت و يادآور شد: واژه معمار در تعريف امروزي به كسي مي‌گويند كه با تفكرات علمي و خلاقانه بتواند اثري را طراحي كند و معماري فن سازماندهي فضاست. معماري نزد بزرگان دزفول نيز تعريف خاص دارد. استاد بينا آخوندرجب كه از معماران توانمند دزفول است، مي‌گويد معمار دانش كل ابنيه است و كسي است كه وقتي زمين به او مي‌دهي بتواند در آن كاخ بسازد و به كل دانش معماري آگاهي داشته باشد.

وي در پايان سخنان خود به برخي از معماران آثار تاريخي شهر دزفول اشاره كرد و آن‌ها را توانمندترين معماران ايران دانست.

همايش اصلي «آجر و آجركاري در هنر و معماري ايران» 25 بهمن در تهران برگزار مي‌شود.

براي دريافت اطلاعات بيشتر اينجـا كليك كنيد.