هم‌انديشي «هنر و اخلاق» با حضور انديشمندان و پژوهشگران عصر دوشنبه 17 اسفند در سالن همايش‌هاي اين فرهنگستان برگزار شد.

به گزارش روابط عمومي فرهنگستان هنر، در ابتداي اين هم‌انديشي استاد معلم رييس فرهنگستان هنر با اشاره به اين مطلب كه نان هنرمند در عرضه است، سخن آغاز كرد و اظهار داشت: نمي‌دانم آيا همه مردمي كه اهل اخلاق هستند آيا اين عُرضه را به وقت عَرضه پاس مي‌دارند؟ اگر هنري خيلي هم اخلاقي باشد، مشتري ندارد.

رييس فرهنگستان هنر به تشريح مقوله اخلاقي در هنر پرداخت و تصريح كرد: آيا اخلاق به جز اين است كه ما در عهدي در سيطره مظاهري هستيم كه بعضي چيزها را به ما تحميل مي‌كند؛ در بحث مكافات اخلاقي بعضي از اخلاقيات خواهي و ناخواهي به ما تحميل مي‌شود. مكافات اخروي هم به نوعي ديگر تاثير دارد.

استاد معلم در همين زمينه با آوردن مثالي به سخنان خود ادامه داد: آنكه در عالم طبيعي از خودش مواظبت نمي‌كند مسلما دچار بيماري و گرفتاري مي‌شود؛ صرف نظر از دين و مذهب، الكل ماده‌اي است كه مصرف آن به بدن ضرر مي‌رساند و به صورت بيماري در مي‌آيد كه اين قهر طبيعت است و به مسايل اخلاقي هم مربوط نمي‌شود و آنكه اين عمل را انجام مي‌دهد، قانون نيز مقابلش قرار گرفته و مكافات قانوني نيز گريبانش را مي‌گيرد. حال اگر شاعر در اشعار خود از ميكده و خرابات سخن بگويد، متهم به بي‌اخلاقي مي‌شود. اگر چنين تمثيل‌هايي نياورد نيز عُرضه‌اش به درد عرضه نمي‌خورد.

وي به تمثيل ديگري در عالم ادبيات اشاره و به توضيح بيشتر پرداخت: در عالم اخلاق سخن از شراب گفتن، خلاف خيلي از ارجمندي‌ها رفتار كردن است، اما در عالم ادبيات توجيه بسيار دارد. زيرا كه شراب تركيبي از «شَر» است و آب. برخي شَر در وجود خودشان نهفته است. حال اين شَر مي‌تواند در دانش باشد يا سياست و يا حتي فضيلت و اخلاق. كسي كه در هر كدام از اين امور زياده روي كند و برايش سُكر آورد، از همان شَر پيروي كرده است و ديگر ارجمندي آن شراب طهور را ندارد.

رييس فرهنگستان هنر در خاتمه به ميل و اراده انسان اشاره و خاطر نشان كرد: انسان از دو بخش خَلقي و خُلقي تشكيل شده است. بخش خلقي كه از زير سينه به سمت پايين بدن مي‌رود، ميل و اراده‌اي در آن نيست اما در بخش خُلقي كه به سمت سر مي‌رود اراده و امر و تكليف در آن وجود دارد. میل ما به خیلی چیزها گرایش دارد که گاهی اراده چنین اجازه‌ای به آن نمی دهد.

در ادامه این برنامه انشالله رحمتی دبیر علمی هم‌اندیشی هنر و اخلاق به بیان دیدگاه‌های خود در مورد اخلاق هنجاری پرداخت. وی با بیان اینکه در مقالات ارائه شده، غالبا تصور روشنی از اخلاق وجود نداشت، اظهار کرد: آنچه به عنوان morality در زبان انگلیسی داریم، به معنی نهاد اخلاق است. نهاد اخلاق چیزی است که در جوامع به شکل سنتی وجود دارد و اگر بخواهیم به زبان فلسفی در مورد آن سخن بگوییم، نهاد اخلاق همان اخلاق عامیانه است، به معنی آنچه میان مردم وجود دارد ولی روی آن تامل و بررسی صورت نگرفته است. به محض اینکه ما روی آن تامل فلسفی داشته باشیم، اخلاق عالمانه یا سنجیده گفته می شود. ما از شاخه های مختلف ethics از اخلاق عالمانه، فلسفه اخلاق و یا اخلاق شناسی نام می‌بریم.

وی ادامه داد: پژوهش های مختلفی ذیل این موضوع صورت گرفته است که آنها را می‌توان در چهار عنوان قرار داد. اول اخلاق توصیفی است که پژوهشی توصیفی و علمی از جنس کار مردم شناسان است که اخلاقیات را در جوامع مختلف بررسی و تحلیل می‌کنند. این موضوع کار دانش‌های توصیفی مثل جامعه شناسی است. دوم بحث روانشناسی اخلاق است که بحث‌های فلسفی محض در مورد اخلاق است. به این معنا که مقدورات انسان برای اخلاقی عمل کردن تا چه حد است؟ و یا ساختار روانی و سرشت آنها به گونه ای هست که بتوان به آنها تعلیم اخلاقی داد؟ سوم اخلاق هنجاری است. اگر پذیرفتیم که انسان‌ها می توانند اخلاقی عمل کنندف سوال این است که چه معیارهایی باید برای آنها ارائه کرد؟ داستان جنگ جمل مثال مناسبی برای توضیح اخلاق هنجاری است آنجا که فردی از امیرالمومنین سوال کرد که حق در اینجا چیست؟ یک طرف شما هستید و یک طرف طلحه و زبیر. امام فرمود اول حق را بشناس و سپس اهل آن را. شاخه چهارم این است که ما نسبت به همین اخلاق هنجاری می‌خواهیم یک خودآگاهی پیدا کنیم که بحث نظری درباره اخلاق شدنی است یا نه؟ ما در حوزه اخلاق چیزی را توصیف نمی‌کنیم بلکه تقریر و ارزشیابی می کنیم. سوال اینجاست که در مورد این بایدها و نبایدها می‌توان بحثی کرد یا نه؟ در اینجا دیگر اخلاق مورد بحث ما نیست بلکه فلسفه اخلاق مورد نظر است که به آن فرااخلاق گفته می شود. موضوع فرااخلاق دیگر اخلاق نیست و در واقع اخلاق شناسی است.

وی با بیان این توضیحات ادامه داد: ما مقالات را بر اساس اخلاق هنجاری گزینش کردیم. اخلاق هنجاری یک بخش نظری دارد و یک بخش کاربردی و یا حرفه‌ای. در اخلاق هنجاری یک دسته نظریه داریم که به آن کنش محور می‌گویند. یعنی وظیفه به درستی انجام داده شود. بالاتر از آن اخلاق فضیلت است که منش محور بوده بطوری که ما منش هایی را در خودمان ایجاد کنیم که وظیفه خود را به درستی انجام دهیم. اما چیزی بالاتر از وظیفه شناسی وجود دارد که آن فتوت است. یعنی اگر کاری را به درستی انجام دادیم و آن را به رخ دیگران بکشیم در واقع به نوعی سُکر و سرمستی درگیر شده‌ایم. اخلاق فتوت آن چیزی است که در سنت ما به آن عمل شده و حتی اخلاق کاربردی آن را نیز داریم و کافی است فتوت نامه هایی که برای تمام اصنافی که در جامعه فعال بوده اند، مرور کنیم.

رحمتی در پایان اظهار داشت: اگر در حوزه هنر تامل کنیم، این چیزی که امروز در مورد نسبت هنر و اخلاق گفته می شود، برای فرهنگ ما تازگی ندارد و من امیدوارم این مقالات و زحمت‌ها زمینه‌ای برای چنین نگاهی به سنت اخلاقی خودمان باشد. 

براي اطلاع از اخبار فرهنگستان هنر به كانال ما در تلگرام بپيونديد: https://telegram.me/artacademy