به مناسبت پانزدهم بهمن ماه، زادروز فرخنده استاد علی نصیریان، عضو پیوسته فرهنگستان هنر

استاد علی نصیریان در 15 بهمن 1313، در تهران، چشم به جهان گشود. سال‌های کودکی‌اش با جنگ جهانی دوم همراه بود؛ سال‌هایی که او به تلخی از آن یاد می‌کند اما روایت‌هایی زیبا نیز در کنار تلخ‌کامی‌های جنگ دارد که به نقالان، معرکه‌گیران، خیمه‌شب‌بازها و نمایش‌هایی که در آن زمان وجود داشت برمی‌گردد؛ نمایش‌ها و سرگرمی‌هایی که علی کوچک را به سوی خود می‌کشاند و او سعی می‌کرد در آن زمان، آنها را تقلید کند و چون از صدای خوبی برخوردار بود، تصنیف‌هایی را در جمع خانواده می‌خواند.

نوجوانی علی نصیریان به درس و تحصیل در دبیرستان پیرنیا گذشت. جمشید لایق، بهمن فرسی، اسماعیل داورفر و مهدی فتحی از جمله دوستان او بودند که اولین گروه تئاتری را با آنها تجربه کرد. او حتی اولین تجربه نوشتاری خود را در این دوران کسب کرد. جذبه هنری تا بدان‌جا نصیریان را کشاند که وارد جامعه باربد شد و زیر نظر اسماعیل مهرتاش، به مدت یک سال، آموزش دید. او در جامعه باربد با موسیقی نیز آشنا شد و به تمرین آواز پرداخت. اما تئاتر همچنان برایش صحنه‌ای جذاب بود و به همین جهت، در سال 1330، به کلاس تئاتر سعدی رفت و زیر نظر حسین خیرخواه و حسین ناصحی بازیگری و موسیقی را ادامه داد.

او بعد از بسته‌شدن تئاتر سعدی، به هنرستان هنرپیشگی، که تنها مدرسه تئاتر ایران بود، رفت و از محضر استادان نامداری چون علی‌اصغر گرمسیری، اسماعیل مهرتاش، حبیب یغمایی بهر‌مند شد. اما آشنایی با شاهین سرکیسیان آغازی برای نمایشنامه‌نویسی او محسوب می‌شود که این هنرمند نامی درباه آن سال‌ها چنین می‌گوید: «سرکیسیان یک هنرمند ارمنی عاشق تئاتر بود؛ آن‌قدر عاشق که گاهی تصور می‌کردیم عقلش پاره‌سنگ می‌برد! آرزویش این بود که یک گروه جوان تئاتری با طرز فکری جوان و تازه به وجود بیاورد. او نخستین معرف تئاتر جدید غرب بود؛ ما قبلاً، شناخت درستی از این نوع تئاتر نداشتیم... بزرگ‌ترین حُسن خانه او آموختن بود؛ کارگاهی تجربی سرشار از دادوستد فرهنگی.»

استاد نصیریان در این سال‌ها به‌طور جدی به نمایشنامه‌نویسی روی آورد. او از دکتر جهانبگلو و آل‌احمد یاد کرده که مبحث تئاتر ایرانی را مطرح کردند و خودش علت نمایشنامه‌نویسی‌اش را کمبود متن نمایش می‌داند. در این باره می‌گوید: «در آن زمان که می‌نوشتم و کار می‌کردم، استاد و دانشگاهی نبود. تازه شاهین سرکیسیان، کتاب زندگی من در هنر استانیسلاوسکی را از روسیه خواسته بود و صفحه‌به‌صفحه ترجمه می‌کرد و برای ما می‌خواند. از اینجا من شروع به اتود (تمرین) روی آدم‌های واقعی کردم. مثلاً، در ”بلبل سرگشته“ دیالوگ‌ها را می‌نوشتم و با صدای بلند می‌خواندم و آنها را عوض می‌کردم و از خودم می‌پرسیدم که آنها درست هستند یا نه.»

نمایشنامه‌های استاد نصیریان ارزش‌های خاصی دارد که او را از هم‌عصرانش مجزا می‌کند. او در آثارش، گرایش به نماد دارد. به‌عنوان مثال، مار و پرنده نماد رهایی و دربندبودن و زشتی و زیبایی است. علی نصیریان شخصیت‌های زن در نمایشنامه‌هایش را آدم‌های مظلوم و محرومی که به دلایل مختلف و خواسته و ناخواسته مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند معرفی می‌کند. ویژگی‌هایی که نصیریان داشت موجب شد تا در سال 1336، به استخدام بخش نمایشنامه اداره هنرهای زیبای کشور درآید و با بازی در فیلم «گاو»، در سال 1347، آن‌قدر خوش درخشید که نقش‌های بسیاری در سینما به او پیشنهاد شد. اما فعالیت مستمرش در عرصه تئاتر همچنان ادامه یافت و در سال 1355، به ریاست اداره تئاتر منصوب شد و در زمان تصدی خود، اقدامات قابل‌توجهی به انجام رساند.

استاد نصیریان از معدود هنرمندانی بود که بعد از انقلاب اسلامی ایران نیز در کشور ماند و همچنان به فعالیت خود ادامه داد. کارنامه فعالیت‌هایش مالامال از آفرینش و زایندگی است و همین امر سبب شد که به‌عنوان چهره‌ای خاص در قلب و اذهان تمام ایرانیان حک شود. اگر بخواهیم از آثاری که خلق کرده و یا در آن هنرنمایی کرده بنویسیم باید به هفت دهه فعالیت مستمر و بی‌وقفه‌ای اشاره کنیم که بی‌کم‌وکاست با انرژی بسیار بر آن متمرکز بود.

بی‌دلیل نیست که در سال ۱۳۸۰، به‌عنوان چهره ماندگار ایرانی در رشته بازیگری تئاتر و سینما شناخته شد و نشان درجه یک هنری دریافت کرد. استاد علی نصیریان در سال 1399 نیز، به عضویت پیوسته فرهنگستان هنر درآمد که پیش‌تر نیز با این فرهنگستان، در گروه تخصصی نمایش و ادبیات نمایشی، همکاری داشت و در سال 1385، به عنوان چهره برگزیده هنر ایران از سوی فرهنگستان هنر معرفی و توسط رئیس‌جمهور وقت تجلیل شد.

فرهنگستان هنر برای این استاد گران‌قدر سلامتی و بهروزی از پروردگار متعال خواستار است.

 *

منبع: برگرفته از کتاب علی نصیریان، زندگی و آثار، از مجموعه برگزیدگان (6)، تهران: فرهنگستان هنر، زمستان 1384.