گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر در بیانیه‌ای تحقق معماری ایرانی‌ـ اسلامی را فقط با تکیه بر مواریث این معماری ممکن دانست و با تآکید بر حفظ بافت‌های تاریخی پیرامون حرم‌های مطهر، حذف آن را به معنای زدودن بخشی از فرهنگ زیارت از حافظۀ جمعی قلمداد کرد.

به گزارش روابط‌عمومی فرهنگستان هنر، گروه تخصصی معماری و شهرسازی این فرهنگستان با توجه به طرح توسعه حرم مطهر حضرت احمدبن موسی (ع) در بافت تاریخی شهر شیراز و دغدغه‌مندی جمعی از معماران، هنرمندان و فرهنگ‌دوستان کشور نسبت به این موضوع بیانیه‌‎ای به شرح زیر صادر کرد:

به نام خدا ‏

بیانیۀ گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر
دربارۀ بافت تاریخی شیراز
آبان ۱۴۰۰

طرح توسعۀ حرم حضرت احمد بن موسی، شاه‌چراغ (ع)، ‏معروف به طرح ۵۷هکتاری، در سال ۱۳۸۹، به پیشنهاد متولیان توسعۀ این آستان، به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری کشور رسید. ‏به دنبال تخریب بخشی از بافت تاریخی شیراز بر اثر اجرای این طرح، شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ‏‏۱۳۹۳ مصوب یادشده را به دلیل مغایرت با قوانین میراث فرهنگی لغو کرد. گروه تخصصی معماری و شهرسازی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران، ضمن تأکید بر ضرورت پایبندی بر قوانین مصوب در حوزة میراث فرهنگی، و پرهیز از هرگونه تصمیم شتاب‌زده در این امر مهم، در این خصوص ملاحظات مهم ذیل را یادآور می‌شود:
۱. توجه به ویژگی‌های فرهنگی معماری و شهرسازی در ایران همواره دغدغۀ ملی بوده است. این خواسته در قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قالب لزوم اقدام برای تحقق معماری و شهرسازی ایرانی‌ـ اسلامی به تصویب رسید و از آن پس، پیوسته بر آن تأکید شده است؛ از جمله در بندهای پنجم و نهم سیاست‌های کلی نظام در امور «شهرسازی» که از سوی مقام معظم رهبری(مدّ ظلّه العالی) در سال ۱۳۸۹ ابلاغ شده است بر ضرورت «حفظ هویت تاریخی در توسعه موزون شهر و روستا با احیاء بافت‌های تاریخی و بهسازی یا نوسازی دیگر بافت‌های قدیمی» و «رعایت هویت تاریخی و معنوی شهرها در توسعه و بهسازی محیط شهری، به‌ویژه شهرهایی از قبیل قم و مشهد» تأکید شده است. همچنین در این زمینه می‌توان از مصوب مورخ ۵/ ۱۱/ ۱۳۹۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی، و مصوب مورخ ۲۷/ ۵/ ۱۳۹۹ شورای عالی شهرسازی با عنوان «سند ملی معماری و شهرسازی ایرانی‌ـ اسلامی» یاد کرد.
۲. معماری ایرانی‌ـ اسلامی را نمی‌توان از هیچ پدید آورد. این معماری در پیشینۀ فرهنگی ایران وجود دارد. صرفاً بر اساس چنان پیشینه‌ای است که می‌توان به سوی تحقق چنان معماری‌ای در اوضاع کنونی ایران پیش رفت. به عبارت دیگر، تحقق معماری ایرانی‌ـ اسلامیِ متناسب با روزگار ما فقط با تکیه بر مواریث این معماری ممکن است. چگونه می‌توان چنان الگوهایی را از بین برد و به تحقق چنین معماری‌ای چشم داشت؟
۳. نمونه‌های به‌جامانده از معماری و شهر ایرانی‌ـ اسلامی در طی تاریخ ایران در مقایسه با آنچه وجود داشته است بسیار اندک است. هریک از آن نمونه‌ها نیز یکتاست و هیچ اثری نیست که عین اثری دیگر باشد. از بین رفتن هر اثر کوچک یا بزرگ تاریخی به معنای نابود کردن یکی از سلول‌های حافظۀ ملت مسلمان ایران است؛ نابودی جبران‌نشدنی سلول‌هایی که مطلقاً بازسازی نمی‌شود و در نهایت، به بی‌هویتی و سرگردانی هویتیِ ایرانیان منجر می‌شود. به‌علاوه، چنین نابودی‌ای، با ایجاد گسست در زنجیرۀ پیوسته گذشته و حال و آینده، پدید آوردنِ معماری ایرانی‌ـ اسلامیِ متناسب با روزگار جدید را یکسره ناممکن می‌کند. متأسفانه بخش مهمی از این حافظه از میان رفته است و آنچه از بافت و بناهای تاریخی در شهرها و روستاهای ایران به‌جا مانده از آخرین پاره‌های این حافظه است. سکونت انسان و تجربۀ زیستش در بافت‌های تاریخی پیرامون حرم‌های مطهر، با فرهنگ زیارت پیوند یافته و کالبد بافت متأثر از آن شکل یافته است. حذف بافت اطراف حرم به معنای زدودن بخشی از فرهنگ زیارت از حافظۀ جمعی است.
4. از حیث قوانین کشور، امور حاکمیتی مربوط به مواریث فرهنگی، به موجب قانون تأسیس سازمان میراث فرهنگی کشور و قانون حمایت از مرمت و احیای بافتهای تاریخی‌ـ فرهنگی و توانمندسازی مالکان و بهره برداران بناهای تاریخی‌ـ فرهنگی مصوب مورخ ۱۲/ ۴/ ۱۳۹۸ مجلس شورای اسلامی، صرفاً در حیطۀ وظایف و اختیارات وزارت میراث فرهنگی است. بنابراین، تشخیص ارزشمند بودن یا نبودن اثری تاریخی حتی از حیطۀ توانایی و اختیارات ادارۀ کل میراث استان نیز خارج است. نمی‌توان اثری را که در مقیاس ملی دارای ارزش ثبت شمرده شده است با تشخیصی در مقیاس استانی فاقد ارزش شمرد و از فهرست ثبت خارج کرد.

چنان‌که ذکر شد، با عنایت به تأکیدات و دغدغه‌های مقام معظم رهبری و رئیس محترم جمهور درخصوص ضرورت اهتمام جدّی در حفظ و پاسداشت هویت فرهنگی و تاریخی ایرانی- اسلامی، شایسته است هرگونه تصمیم‌گیری در این امر مهم در انطباق کامل با قانون تأسیس سازمان میراث فرهنگی کشور، قانون تشکیل شورای عالی شهرسازی و معماری، و قانون حمایت از مرمت و احیای بافت‌های تاریخی‌ـ فرهنگی باشد تا از وارد آمدن آسیب‌های احتمالی به هویت و بافت تاریخی، فرهنگ زیارت در شیراز و حرمت حرم مطهر، اجتناب شود. کم‌توجهی به این موضوع مهم، به شیراز و فارس محدود نخواهد ماند و به نابسامانی در هویت ملی و ایجاد سدی در برابر تحقق خواستۀ حفظ و ایجاد معماری ایرانی‌ـ اسلامی منجر خواهد شد.
فرهنگستان هنر، به‌ویژه گروه تخصصی معماری و شهرسازی این فرهنگستان، بنا بر وظایف خود، این آمادگی را دارد تا در صورت نیاز، نسبت به برگزاری جلسات راهبردی با مسئولان محترم و شناسایی راهکارهای قانونی برای رفع این مشکل همکاری و اقدام نماید.